SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 505
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृदध्याये पञ्चमो घञादिपादः ४६७ [क०च०] ग्लहो० ० । 'ग्लहः' इति प्रथमान्तं पदं पञ्चम्यन्तग्लहधातोरभावाद् अतो ग्रहधातोरलि रेफस्य लत्वं विधाय सिद्धपदनिर्देश इति स्वमतम् । यन्मते प्रत्ययान्तरं तन्मते पञ्चम्यन्तं पदम् ।।१२२४। [समीक्षा] 'ग्लह:' शब्दरूप के सिद्ध्यर्थ दोनों ने ही निपातन से लत्व का विधान किया है । पाणिनि का सूत्र है - " अक्षेषु ग्लहः " (अ० ३ । ३ । ७० ) । अतः उभयत्र समानता है । 1 (रूपसिद्धि) १. ग्लहोऽक्षाणाम् । ग्रह् + अल् + सि । ‘ग्रह उपादाने' (८/१४) धातु से 'अल्' प्रत्यय, निपातन से रेफ को लत्व तथा विभक्तिकार्य ॥१२२४| १२२५. सर्ते: प्रजने [४।५।५३] ।। १२२५। [सूत्रार्थ] गर्भग्रहण अर्थ में 'सृ गतौ' (१।२७४) धातु से 'अल् 'प्रत्यय होता है [दु० वृ० ] प्रजने गर्भग्रहणे वर्तमानात् सर्तेरल् भवति । गवामुपसरः । उपसारोऽन्यः ।। १२२५। [समीक्षा] 'गवामुपसरः' शब्दरूप की सिद्धि कातन्त्रकार ने 'अल् ' प्रत्यय से तथा पाणिनि ने 'अप्' प्रत्यय से की है । पाणिनि का सूत्र है — “प्रजने सर्ते: " ( अ० ३।३।७१)। अतः प्रायः उभयत्र समानता ही है । [रूपसिद्धि] १. गवामुपसरः। उप + सृ+ अल् सि । 'उप' उपसर्गपूर्वक 'सृ गतौ' (१।२७४) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'अल्' प्रत्यय, ऋकार को गुणादेश तथा विभक्तिकार्य ।। १२२५। १२२६. ह्रो हुश्चाभ्युपनिविषु च [ ४।५ ।५४ ] [सूत्रार्थ] 'अभि- उप-नि-वि' उपसर्गों के उपपद में रहने पर 'ह्वे स्पर्धायां शब्दे च' (१।६१३) धातु से अल् प्रत्यय तथा ह्वेञ् को 'हु' आदेश होता है ||१२२६ । [दु० वृ०] एषूपपदेषु ह्वयतेरल् भवति हुरादेशश्च । अभिहवः, उपहवः, निहवः, विहवः ।। १२२६ ।
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy