SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 475
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृदध्याये पञ्चमो घञ्प्रत्ययादिपादः ४३७ [रूपसिद्धि] १-२ संरावः । सम् + रु+ घञ् +सि । उपरावः । उप+ रु+घञ् +सि । ‘सम् -उप' उपसर्गपूर्वक ‘रु शब्दे' (२।१०) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'घञ् ' प्रत्यय, उकार को वृद्धि, औकार को 'आव् ' आदेश, मकार को अनुस्वार तथा विभक्तिकार्य ।।११७९ । ११८०. समि दुवः [४।५।८] [सूत्रार्थ ‘सम् ' उपसर्ग-पूर्वक 'टु दु उपतापे' (४।१०) धातु से ‘घञ् ' प्रत्यय होता है ।।११८०। [दु० वृ०] सम्युपपदे दुनोतर्घञ् भवति । सन्दावः । समीति किम् ? दवः ।।११८०। [समीक्षा 'संटवः, संदाव:, संयावः' इत्यादि शब्दरूपों के सिद्ध्यर्थ दोनों ही आचार्यों ने 'घञ् ' प्रत्यय किया है । अन्तर यह है कि पाणिनि ने केवल ‘सम् ' उपसर्ग के ही उपपद में रहने पर 'द्रु' आदि धातुओं से घञ् प्रत्यय एक ही सूत्र द्वारा किया है - “समि युद्रुदुवः' (अ०३।३।२३)। कातन्त्रकार ने 'सम् ' उपसर्ग के उपपद में रहने पर केवल 'दु' धातु से तथा 'सम्-उद् ' उपसर्गों के उपपद में रहने पर 'यु-द्र' धातुओं से 'घञ् 'प्रत्यय करने के कारण दो सूत्र बनाए हैं । अत: कातन्त्रीय निर्देश में उत्कर्ष प्रतीत होता है। [रूपसिद्धि] १. सन्दावः। सम् +दु+घञ् + सि । ‘सम्' उपसर्गपूर्वक 'टु दु उपतापे' (४।१०) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'घञ् ' प्रत्यय, 'घ् -ञ् ' अनुबन्धों का प्रयोगाभाव, उकार को वृद्धि, 'आव् ' आदेश, मकार को अनुस्वार, वर्गान्त आदेश तथा विभक्तिकार्य ।।११८०। ११८१. युद्रुवोरुदि च [४।५।९] [सूत्रार्थ] 'उद्' तथा 'सम् ' उपसर्गों के उपपद में रहने पर 'यु-द्रु' धातुओं से ‘घञ् ' प्रत्यय होता है ।।११८१। [दु० वृ०] उधुपपदे समि च युद्रुभ्यां घञ् भवति। उद्यावः, उद्राव:। 'संयावः, संद्राव:' एवेति केचित्। उदि चेति किम्? यवः, द्रवः। अप्यधिकारात् – यावः, द्रावः। 'दावः' इति च स्यात्। तथा शारो वायुः। शार: शबल:, नीशार: प्रावरणम्। ह्रस्वस्य दीर्घता।। ११८१।
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy