SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 427
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृत्प्रत्ययाध्याये चतुर्थः क्वन्सुपादः ३८९ कर्मकर्तर्येवाभिधानात्। केचिद् अकर्मकर्तर्यपि। दोषान्धकारभिदुरो दृप्तारिपक्षच्छिदुर: इति।।११४२। [समीक्षा] यहाँ पर उक्त समीक्षा के अनुसार दोनों में समानता है, क्योंकि पाणिनीय 'कुरच्' प्रत्यय में चकारानुबन्ध से कोई अन्तर नहीं आता। पाणिनि का सूत्र है"विदिभिदिच्छिदेः कुरच् ' (अ०३।२।१६२)। [रूपसिद्धि] १. छिदुरः। छिद् + कुर + सि। 'छिदिर् द्विधाकरणे' (६।३) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'कुर' प्रत्यय तथा विभक्तिकार्य । २ - ३. भिदुरः। भिदिर् + कुर + सि। विदुरः। विद् + कुर + सि। प्रक्रिया पूर्ववत्।।११४२। ११४३. जागुरूकः [४।४।४३] [सूत्रार्थ) ताच्छील्य आदि अर्थों में 'जागृ निद्वाक्षये' (२।३६) धातु से 'ऊक' प्रत्यय होता है ।।११४३। [दु० वृ० जागर्तेरूको भवति तच्छीलादिषु। जागरूकः ॥११४३। [दु० टी०] जागु०। जागतेस्तृनि प्राप्ते ऊक आरभ्यते। दीपिज्ञापकत्वाद् वासरूपन्यायेन तृन्नपि जागरिता ।।११४३।। [क० च.] जागु०। जागतेस्तृन्निति प्राप्ते इति टीका। तृन्प्राप्तियोग्यतायामनेकस्वरत्वाद् उजो बाध इति भावः।।११४३। [समीक्षा 'जागरूकः' शब्दरूप के सिद्ध्यर्थ दोनों ही व्याकरणों में समान विधान प्राप्त होता है । पाणिनि का सूत्र है - "जागरूक:' (अ० ३।२।१६५)। [रूपसिद्धि] १. जागरूकः। जागृ + ऊक + सि । 'जागृ निद्राक्षये' (२।३६) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'ऊक' प्रत्यय, गुण तथा विभक्तिकार्य ।।११४३। ११४४. चेक्रीयितान्तानां यजिजपिदन्शिवदाम् [४।४।४४] [सूत्रार्थ] ताच्छील्य आदि अर्थों में चेक्रीयितप्रत्ययान्त 'यज् - जप् - दन्श् - वद् ' धातुओं से 'ऊक' प्रत्यय होता है ।।११४४।
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy