SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 305
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृत्प्रत्ययाध्याये तृतीयः कर्मादिपादः १०४४. वदेः खः प्रियवशयोः [ ४ | ३ | ३९] [ सूत्रार्थ] कर्मकारक में 'प्रिय वश' शब्दों के उपपद में रहने पर 'वद व्यक्तायां वाचि' (१।६१५) धातु से 'ख' प्रत्यय होता है || १०४४। [दु० वृ० ] प्रियवशयोः कर्मणोरुपपदयोर्वदे : खो भवति । प्रियंवदः, वशंवदः । उत्तरार्थमिह प्रक्रियालाघवार्थं च खः क्रियते || १०४४/ - [वि० प० ] वदेः । अधिकृतेन खशैव सिध्यतीत्याह उत्तरार्थमिति । अन्यथा खशः सार्वधातुकत्वाद् उत्तरत्र कृञस्तनादेरुः स्यात् । इह चासन्ध्यक्षरविधिना प्रक्रियागौरवं स्यादिति भावः ||१०४४। [समीक्षा] ‘प्रियंवदः, वशंवदः' शब्दरूपों के सिद्ध्यर्थ दोनों ही व्याकरणों में 'ख--खच्’ प्रत्ययों का विधान किया गया है । पाणिनि का सूत्र है "प्रियवशे वदः खच्" (अ० ३।२।३८) । अनुबन्धयोजना अपने-अपने व्याकरण की प्रक्रिया पर आधारित है । अतः प्रायः उभयत्र समानता ही है । [रूपसिद्धि] २६७ - - + १. प्रियंवदः । प्रिय वद् + ख + सि । प्रियं वदति । 'प्रिय' शब्द के उपपद में रहने पर 'वद व्यक्तायां वाचि' (१।६१५) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'ख' प्रत्यय, 'ख्' अनुबन्ध का प्रयोगाभाव, मकारागम, अनुस्वारादेश तथा विभक्तिकार्य । २. वशंवदः । वश + वद् + ख + सि । वशं वदति । 'वश' शब्द के उपपद में रहने पर 'वद्' धातु से 'ख' प्रत्यय आदि कार्य पूर्ववत् ॥१०४४ | १०४५. सर्वकूलाभ्रकरीषेषु कषः [ ४ | ३ | ४०] [क० च०] सर्व० । वात्या वातसमूहः ।। १०४५ । [सूत्रार्थ ] 'सर्व, कूल, अभ्र' तथा 'करीष' शब्द के उपपद में रहने पर 'कष्' धातु से 'ख' प्रत्यय होता है ।। १०४५। [दु० वृ० ] एषु कर्मसूपपदेषु कषतेः खो भवति । सर्वङ्कषः खलः । कूलङ्कषा नदी । अभ्रङ्कषो गिरिः । करीषङ्कषा वात्या ।। १०४५ |
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy