SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 281
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृत्प्रत्ययाध्याये तृतीयः कर्मादिपादः २४३ [समीक्षा] 'पुष्पाहरः, फलाहरः' इत्यादि शब्दरूपों के सिद्ध्यर्थ दोनों ही व्याकरणों में 'अच्' प्रत्यय का विधान किया गया है । पाणिनि का सूत्र है "आङि ताच्छील्ये" (अ० ३।२।११) | अतः उभयत्र समानता ही है । [विशेष वचन ] १. फलनिरपेक्षा प्रवृत्तिस्ताच्छील्यम् (दु० वृ० ) । २. प्रयोजनाभावेऽपि प्रवृत्तिर्दृश्यते । यथा गच्छतां जनानां तृणादिस्पर्शः (क० च० ) । [रूपसिद्धि] + आङ् + १. पुष्पाहरो विद्याधरः । पुष्प हृ + अच् + सि । पुष्पाण्याहर्तुं शीलमस्य । 'पुष्पाणि' इस कर्म के उपपद में रहने पर 'आङ्' उपसर्गपूर्वक 'हृञ् हरणे' (१।५९६) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'अच्' प्रत्यय, धातुघटित ऋकार को गुणादेश तथा विभक्तिकार्य ॥१०१७। १०१८. अर्हश्च [४ । ३ । १३] [सूत्रार्थ] कर्मकारक के उपपद में रहने पर 'अर्ह पूजायाम् ' (१।२५०) धातु से 'अच्’ प्रत्यय होता है || १०१८। [दु० वृ०] ताच्छील्यम् आङ् चेति न स्मर्यते । कर्मण्युपपदे अर्हतेरज् भवति । पूजार्हा स्त्री ।।१०१८। [समीक्षा] 'पूजार्हा, गन्धार्हा, मालार्हा' आदि शब्दरूपों के सिद्ध्यर्थ दोनों ही व्याकरणों में 'अच्' प्रत्यय का विधान किया गया है । पाणिनि का सूत्र है "अर्हः” (अ० ३।२।१२) । अतः उभयत्र समानता ही है । — [रूपसिद्धि] १. पूजार्हा स्त्री । पूजा + अर्ह + अच् + आ + सि । पूजामर्हति । ‘पूजाम्' इस कर्म कारक के उपपद में रहने पर 'अर्ह पूजायाम् ' (१।२५०) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'अच्' प्रत्यय, स्त्रीलिङ्ग में 'आ' प्रत्यय, समानलक्षण दीर्घ तथा विभक्तिकार्य ॥ १०१८ | १०१९. धृञः प्रहरणे चादण्डसूत्रयोः [ ४ । ३ । १४] [ सूत्रार्थ] 'दण्ड-सूत्र' कर्म को छोड़कर प्रहरण-वाचक कर्म के उपपद में रहने पर 'धृञ् धारणे' (१।५९९) धातु से 'अच्' प्रत्यय होता है ॥ १०१९। [दु० वृ०] दण्डसूत्रवर्जिते प्रहरणवाचके कर्मण्युपपदे धृञोऽज् भवति । वज्रं धरतीति वज्रधरः ।
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy