SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 259
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृत्प्रत्ययाध्याये द्वितीयो धातुपादः २२१ [विशेष वचन] १. शिल्पं विज्ञानकौशलम् (दु० वृ०) । २. षकारो नदाद्यर्थः (क० च०) । [रूपसिद्धि १. नर्तकः, नर्तकी। नृत् + वुष् – अक + सि । 'नृती गात्रविक्षेपे' (३।७) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'वुष्' प्रत्यय, 'वु' को “युवुझामनाकान्ता:' (४।६।५४) से 'अक' आदेश, धातुघटित उपधासंज्ञक ऋकार को गुणादेश तथा विभक्तिकार्य । षकारानुबन्ध के कारण स्त्रीलिङ्ग में 'ई' प्रत्यय – 'नर्तकी' । २. खनकः, खनकी। खन् + वुष् + अक + सि । ‘खनु अवदारणे' (११५८४) धातु से 'वुष्' प्रत्यय आदि कार्य पूर्ववत् । ३. रजकः, रजकी। रन्ज् + तुष् - अक + सि । 'रन्ज् रागे' (१।६०५) धातु से 'वुष्' प्रत्यय आदि कार्य पूर्ववत् ।।१०००। १०० १. गस्थकः [४।२।६२] [सूत्रार्थ शिल्पी अर्थ के विवक्षित होने पर 'गै' धातु से 'थक' प्रत्यय होता है ।।१००१। [दु० वृ०] गायते: शिल्पिन्यभिधेये थकः प्रत्ययो भवति । गाथकः ।।१००१। [दु० टी०] गस्थकः । गाङो नाभिधानम् , 'निरनुबन्धग्रहणे न सानुबन्धकस्य' (का० परि० ४८) इत्याह – गायतेरिति ।१००१। [वि०प०] गस्थकः । गायतेरिति । 'गाङ् श्यैङ् गतौ' (१।४५९) इत्यस्यानभिधानादित्यर्थः।।१००१। [समीक्षा] 'गाथकः' शब्द के सिद्ध्यर्थ दोनों ही व्याकरणों में 'थक' प्रत्यय किया गया है। कातन्त्रकार ने कोई अनुबन्ध नहीं जोड़ा है, जबकि पाणिनि ने नकारानुबन्ध किया है। उनका सूत्र है - “गस्थकन्” (अ० ३।१।१४६)। अत: अनुबन्ध के अतिरिक्त उभयत्र समानता ही है। [रूपसिद्धि] १. गाथकः। गै + थक + सि। 'गै शब्दे' (१।२५६) धातु से प्रकृत सूत्र द्वारा 'थक' प्रत्यय, ऐकार को आकारादेश तथा विभक्तिकार्य।।१००१। १००२. ण्युट च [४।२।६३] [सूत्रार्थ] 'शिल्पी' अर्थ के विवक्षित होने पर 'गै' धातु से ‘ण्युट' प्रत्यय होता है ।।१००२।
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy