SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 229
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ चतुर्थे कृत्प्रत्ययाध्याये द्वितीयो धातुपादः १९१ [दु० वृ०] एतो निपात्येते नक्षत्रे कर्तरि अधिकरणे वा। पुष्णाति कार्याणि पुष्यन्त्यस्मिन्निति वा-पुष्यः। साधयति कार्याणि सिध्यन्त्यस्मिन्निति वा – सिध्यः पुष्य एव।।९७१। [समीक्षा] 'पुष्यः - सिद्ध्यः' शब्दों की क्यप्-प्रत्ययान्त निपातन से सिद्धि दोनों व्याकरणों में की गई है। पाणिनि का सूत्र है- "पुष्यसिद्ध्यौ नक्षत्रे'' (अ० ३।१।११६)। अत: उभयत्र समानता है। [रूपसिद्धि] १. पुष्यः। पुष् + क्यप् + सि। पुष्णाति कार्याणि, पुष्यन्ति कार्याणि अस्मिन्निति वा। 'पुष पुष्टौ' (१।२२८) धातु से कर्ता या अधिकरण अर्थ में प्रकृत सूत्र द्वारा निपातन से क्यप् प्रत्यय तथा विभक्तिकार्य। २. सिध्यः। साध् + क्यप् + सि। साधयति कार्याणि, सिध्यन्ति कार्याण्यस्मिन्निति वा। 'साध संसिद्धौ' (३।२३) धातु से क्यप् प्रत्यय, आकार को इकार तथा विभक्तिकार्य।।९७१। ९७२. युग्यं पत्रे [४।२।३३] [सूत्राथ 'वाहन' अर्थ में 'युग्यम्' शब्द निपातन से क्यप्प्रत्ययान्त सिद्ध होता है।।९७२। [दु० वृ०] युग्यमिति निपात्यते पत्रे वाहनेऽथें। युज्यतेऽनेनेति, युज्यते इति वा-युग्यं पत्रम् ।।९७२। [समीक्षा] 'युग्यम्' शब्द पत्र-वाहन अर्थ में दोनों व्याकरणों में निपातन से सिद्ध किया गया है। पाणिनि का सूत्र है – “युग्यं च पत्रे' (अ०३।१।१२१)। अत: उभयत्र समानता ही है। [रूपसिद्धि] १. युग्यम् । युज् + क्यप् + सि। युज्यतेऽनेनेति, युज्यते इति वा। 'युजिर् योगे' (६।७) धातु से 'क्यप्' प्रत्यय, जकार को गकार तथा विभक्तिकार्य।।९७२। ९७३. कृष्टपच्यकुप्ये संज्ञायाम् [४।२।३४] [सूत्रार्थ] 'कृष्टपच्याः, कुप्यम् ' ये दोनों शब्द सज्ञा अर्थ में निपातन से सिद्ध होते हैं।।९७३।
SR No.023091
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 04
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2005
Total Pages824
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size38 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy