SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 424
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ ३८६ कातन्त्रव्याकरणम् ५. जिगमिषुः। गम् + इट् + सन् + उ + सि । 'गम्ल गतौ' (११२७९) से सन् प्रत्यय, इडागम, द्विर्वचनादि, “सनन्ताशंसिभिक्षामुः" (४।४।५१) से 'उ' प्रत्यय, “अस्य च लोपः" (३।६।४९) से अकार लोप, लिङ्गसंज्ञा, 'सि' प्रत्यय तथा “रसकारयोर्विसृष्टः" (३।८।२) से स् को विसर्गादेश । ६. जिगमिषितव्यम्। गम् + इट् + सन् + इट् + तव्य + सि। 'गम्ल गतौ' (१।२७९) धातु से सन् प्रत्यय, इडागम, द्विर्वचनादि, धातु संज्ञा, 'तव्य' प्रत्यय, इडागम, लिङ्गसंज्ञा, 'सि' प्रत्यय, नपुंसकलिङ्ग में 'मु' आगम तथा सि-प्रत्यय का लोप।।७८८। ७८९. हनृदन्तात् स्ये [३।७।७] [सूत्रार्थी ‘स्य के परे रहते 'हन्' तथा ऋकारान्त धात् से उत्तर तथा प्रत्यय के आदि में इडागम होता है।।७८९। [दु० वृ०] हन्तेरृदन्ताच्च धातोः स्ये परे आदिरिडागमो भवति । हनिष्यति, हनिष्यमाणः। करिष्यति, करिष्यमाणः। स्मरिष्यति, स्मरिष्यमाणः, अस्मरिष्यत् ।।७८९। [दु० टी०] हनृ०। ऋदन्तो यस्येति विग्रहः। अन्तग्रहणं व्याप्त्यर्थम्, तेन स्वरतिसूतीत्यादिना परेणापि स्वरते: से विकल्पो न भवति, यदि पुनस्तत्र व्यवस्थितविभाषा श्रीयते, तदान्तग्रहणमिह सुखप्रतिपत्त्यर्थमेव। तकारोऽत्र सुखनिर्देशाार्थ एव।।७८९। [वि० प०] हन०। स्वरतिसतीत्यादिना परत्वात् स्वरतेर्विकल्पोऽपि न भवति। इह ऋदन्तादित्यस्यान्तग्रहणस्य व्याप्त्यर्थत्वात्। अन्यथा 'येन विधिस्तदन्तस्य' (का० परि० ३) इति सिद्धमिति भावः।।७८९। [समीक्षा 'करिष्यति, हरिष्यति, हनिष्यति' इत्यादि शब्दरूपों के सिद्ध्यर्थ दोनों व्याकरणों में इडागम का विधान किया गया है। पाणिनि का सूत्र है- “ऋद्धनो: स्ये" (अ० ७।२७०)। सूत्र में अन्त' शब्द का उपादान व्याप्त्यर्थ तथा तपरनिर्देश सुखप्रत्तिपत्त्यर्थ किया गया है। [विशेष वचन १. अन्तग्रहणं व्याप्त्यर्थम् (दु० टी०)। २. अन्तग्रहणमिह सुखप्रतिपत्त्यर्थमेव (दु० टी०)। ३. तकारोऽत्र सुखनिर्देशार्थ एव (दु० टी०)।
SR No.023090
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 03 Khand 02
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year2003
Total Pages662
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size32 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy