________________
२१८
कातन्वव्याकरणम्
आदेश करके 'मज्जति, लज्जते, भृज्जति, यज्ञः, षण्णाम्, अट्टते' शब्दरूप सिद्ध करते हैं । अन्तर यह है कि पाणिनि सकार को पृथक् रूप में चवर्ग आदेश करते हैं, जबकि शर्ववर्मा ने “धुटां तृतीयः" (२।३।६०) से पहले स् को द् आदेश करके प्रकृत सूत्र द्वारा द् (तवर्ग) के स्थान में ज् - विधान किया है । पाणिनि का चवर्गविधायक तथा टवर्गविधायक सूत्र स्वतन्त्र है - "स्तोः श्चुना श्चुः, ष्टुना ष्टुः" (अ० ८|४|३९, ४०)।
[रूपसिद्धि]
१. मज्जति । मस्ज् + अ + ति | 'टु मस्नो शुद्धौ' (५।५१) धातु से “सम्प्रति वर्तमाना" (३।१।११) सूत्र से वर्तमानासंज्ञक प्रथमपुरुष-एकवचन में 'ति' प्रत्यय, "अन् विकरणः कर्तरि" (३।२।३२) से 'अन्', "धुटां तृतीयः" (२।३।६०) से स् को द् एवं प्रकृत सूत्र द्वारा दकार को जकारादेश ।
२. लज्जते । लस्ज् + अ + ति । पूर्ववत सकार को दकार तथा प्रकृत सूत्र से द् को ज् आदेश ।
३. भृजति। भ्रस्ज् + अ + ति । स् को द् तथा द् को ज् |
४. यज्ञः। यज् + नङ्+सि । 'यज देवपूजासङ्गतिकरणदानेषु' (१।६०८) धातु से “याचिविछिप्रछियजिस्वदिरक्षियतां नङ्” (४।५।६९) सूत्र द्वारा नङ्प्रत्यय, प्रकृत सूत्र द्वारा न् को ञ्, ज् + ञ् = , “धातुविभक्तिवर्जमर्थवल्लिङ्गम्" (२।१।१) से 'यज्ञ' की लिङ्गसंज्ञा, “तस्मात् परा विभक्तयः' (२।१।२) से प्रथमाविभक्तिएकवचन में 'सि' प्रत्यय तथा "रेफसोर्विसर्जनीयः" (२।३।६३) से सकार को विसगदिश ।
५-६. याञा। याच् + नङ् + आ + सि । राज्ञः। राजन् + शस् । पूर्ववत् प्रकृत सूत्र द्वारा न् को ञ् आदेश ।
७. षण्णाम् । षष् + आम् | “आमि च नुः' (२।१।७२) से 'नु' आगम, "षडो णो ने '' (२।४।४३) से ष् को ण् तथा प्रकृत सूत्र से न् को ण् आदेश ।
८-९. अड्डति । अद्ड् + अ + ति । अट्टते। अद्ड् +अ + ते । पूर्ववत् दकार को डकारादेश ||३३१।