SearchBrowseAboutContactDonate
Page Preview
Page 331
Loading...
Download File
Download File
Page Text
________________ कातन्त्रव्याकरणम् [समीक्षा] 'श्वन् + शस्, श्वन् + टा, श्वन् + ई । युवन् + शस्, युवन् + टा, युवन् + ई । मघवन् + शस्, मघवन् + टा, मघवन् + ई, इस अवस्था में कातन्त्रकार 'श्वन्, युवन्, मघवन्' शब्दों के 'व' को 'उ' आदेश करके 'शुनः शुनी, यूना, मघोनः , मघोनी' आदि शब्दरूप सिद्ध करते हैं | पाणिनि ने एतदर्थ "श्वयुवमघोनामतद्धिते" (अ० ६।४।१३३) सूत्र से व् को सम्प्रसारण तथा “सम्प्रसारणाच्च" (अ०६।१।१०८) से अकार को पूर्वरूप किया है । इस प्रकार पाणिनि का संज्ञाविधान, सम्प्रसारणविधि तथा पूर्वरूप कार्य प्रक्रियागौरव के ही साधक कहे जा सकते हैं। [रूपसिद्धि] १. शुनः । श्वन् + शस् । प्रकृत सूत्र द्वारा 'व' को उ तथा 'रेफसोर्विसर्जनीयः" (२।३।६३) से स् को विसगदिश । २. शुना । श्वन् + टा | प्रकृत सूत्र से 'व' का 'उ' आदेश । ३. शुनी । श्वन् + ई । “नदायन्चिवायन्स्यन्तृ०" (२।४।५०) से 'ई' प्रत्यय, प्रकृत सूत्र से 'व' को उ, लिङ्गसंज्ञा, सि-प्रत्यय तथा "हस्वनदीश्रद्धाभ्यः सिर्लोपम्" (२।११७१) से सि-प्रत्यय का लोप । ४-६. यूनः । युवन् + शस् | यूना । युवन् + टा | यूनी । युवन् + ई । पूर्ववत् 'व' को 'उ' आदि आदेश । ७-९. मघोनः । मघवन् + शस् । मघोना ! मघवन् + टा | मघोनी | मघवन् +ई। पूर्ववत् 'व' को 'उ' आदि आदेश ।।२०३। २०४. वाहेर्वाशब्दस्यौ [२।२।४८] [सूत्रार्थ] घुट-भिन्न स्वरादि प्रत्यय के परे रहते 'वाह' शब्द-घटित 'वा' को 'औ' आदेश होता है ।।२०४। [दु० वृ०] वाहेशिब्दस्यौर्भवति अघुट्स्वरादौ प्रत्यये परे । प्रष्ठौहः, प्रष्ठौहा, प्रष्ठौही, प्राष्ठौह्यम् ।।२०४।
SR No.023087
Book TitleKatantra Vyakaranam Part 02 Khand 01
Original Sutra AuthorN/A
AuthorJankiprasad Dwivedi
PublisherSampurnanand Sanskrit Vishva Vidyalay
Publication Year1998
Total Pages630
LanguageSanskrit
ClassificationBook_Devnagari
File Size27 MB
Copyright © Jain Education International. All rights reserved. | Privacy Policy