Shabda Kaustubh Part 02

SR No.: 023084
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhattoji Dikshit
Publisher: Choukhambha Sanskrit Series
Publication Year: 1992
Total Pages: 510
Language: Sanskrit
Classification: Book_Devnagari
File Size: 32 MB

Page 413

४०४
शब्दकौस्तुभतृतीयाध्यायप्रथमपादे षष्ठाहिक
च । एतेन "गिरौ डश्छन्दसि' (कावा०) इति वार्तिकप्रत्याख्यानपरं भाग्यमप्यपास्तम् । अत एव "कृतलब्धकीतकुशलाः" (पा०स०४-३३८) इत्यादीनां चारितार्थ्यमिति दिक् । __ अत्रत्यभायादिपर्यालोचनया असमस्तवध्यशब्दे विशेषाभाव हति लभ्यते । तथा च दण्डादिभ्य इत्येव सूत्रं, यच्चानुवर्तते । दण्डा. दिभ्यो य इति निरनुबन्धपाठस्तु प्रामादिक इति माधवो हन्तिधातौ स्फुटीचकार । हरदत्तग्रन्थपर्यालोचने तु इदं च वचनं यद्विधौ भाष्यादौ पठितमपि क्यविधौ " मृजेर्विभाषा" (पा०स०३-१-११३) इत्य. स्याप्रे एव पाठ्यमित्येव भाज्यतात्पर्य युक्तम् , विकल्पाकरणेन लघु, त्वादिति लभ्यते । तस्मिन्नपि पक्षे वध्यशब्दो धातुस्वरेणाघुदाता, क्यप्तुपित्वादनुदात्तः । न च नअसमासे "ययतोधातदर्थ (पासू०६२-१५६) इत्यस्य प्रवृत्त्यभावेन स्वरे दोष इति वाच्यम, "कृत्यांग्णुचादियश्च" (पासु०६-२-१६०) इत्यस्य प्रवृज्येष्टसिद्धेः। असमस्ते एव विशेषाभावस्य प्रतिपाद्यत्वाच ।
पोरदुपधात (पा०स०३-१-९८) ॥ पवर्गान्तादकारोपधात् घातो. र्यत स्यात् । ण्यतोऽपवादः । शप्यम् । लभ्यम् । पोः किम् ? वाक्यम् । "चोः कु घिण्ण्यतोः" (पासू०७-३-५२) इति कुत्वम् । अदुपधा. स्किम् ? कोप्यम् । तपरकरणं किम् ? आप्यम । कुप कोपने (दि०१० १२७) आप्ल व्याप्ती (स्वा०प०१४) आभ्यां ण्यति तित्स्वरः। यति तु "यतोऽनावः" (पासू०६-१-२१३) इति स्यात् ।
शकिसहोश्च (पासू०३-१-९९) ॥ स्पष्टम् । शक्यम्, सह्यम् ।
गदमदचरयमश्चानुपसर्गे (पा०स०३-१-१००) ॥ व्यत्ययेन पञ्चम्यर्थ सप्तमी । एभ्योऽनुपसर्गेभ्यो यत्स्यात् । गद्यम् । मद्यम् । चर्यम् । य. म्यम् । अनुपसर्ग किम् ? "न नैषधे कार्यमिदं निगाद्यम्' । प्रमाद्यम् । प्रचार्यम् । यमेः पूर्वेणैव सिद्ध नियमार्थ वचनम् "अनुपसर्गादेव यथा स्यात सोपसर्गान्मा भूत्" इति । कथं तर्हि "सेन न ता भवेद्विनियः म्यम्" "अनियम्यस्य नायुक्तिः" "स्वया नियम्या ननु दिव्यचक्षुषा" इत्यादि ? प्रमादपाठ एवायम् । 'विनियाम्यम्' इत्यादि . दीर्व एव तु पठनीय इति हरदत्तः। नियमे साघुर्नियम्य इति"तत्र साधुः" (पासक ४-४-९८) इति यदित्यन्ये । केवलाद्यतं कृत्वा निशब्देन समास इत्यपरे।
चरेराकि चागुरी (का०वा०) ॥ सोपसर्गार्थ वार्तिकम् । भाषयों देशः । गन्तव्य इत्यर्थः । अगुरौ किम् ? पाचार्यों गुरुः ।
अवयंपण्यवर्या गर्हापणितम्यानिरोधेषु (पा.१-१-१०१) बब.