________________
પ્રવચન ત્રીજું
રાણી રાજાને કહે છે કે, “જુઓ, દૂત આવ્યો.” રાજા બન્ને બાજુના દ્વાર તરફ નજર દોડાવે છે, પરંતુ ત્યાં કોઈ દૂત દેખાતો નથી. એથી રાણીને પૂછે છે :
દૂત
ક્યાં છે ?'
રાણીઃ “રાજન ! કોઈ નગરના રાજાનો દૂત નથી આવ્યો પણ આ તો યમરાજનો ત આવ્યો છે. લ્યો, આ રહ્યો ” એમ કહીને પેલો સફેદ વાળ તોડીને રાજાને બતાવે છે.
રાણી કહે છે કે, “હવે ક્યાં સુધી આ સંસારની કલણમાં ખૂંપ્યા રહેવું છે? હવે તો ઘડપણની તૈયારી થવા લાગી. ચાલો, જીવનનું યથાશક્ય સાફલ્ય કરી લઈએ.”
રાણીની આ સમયસરની ટકોર રાજાના અંતરને ચોંટ મારી ગઈ. રાજા અને રાણી બન્નેએ સંસાર ત્યાગ્યો. સંસ્કૃતિના પાયાનું જીવન જીવતાં આર્યોમાં ય કેટલી પરિપકવતા હોય છે તે જુઓ. આ રીતે આર્યાવર્તના માનવોમાં મોક્ષના આદશોં ઘમતા હતા, એથી જ એમની પાસે સુખ-દુ:ખને પચાવવાની જીવનકળા હતી.
જીવન-કળાના અભાવે ન સુખ; ન શાન્તિ
પોતાના જીવનમાં તડકાં–છાયડાંની જેમ ચાલ્યા આવતાં સુખ અને દુઃખને પચાવવાની કળા જેઓ સિદ્ધ કરી લેતા નથી, તેમના જીવનમાં ઘણી મોટી આધ્યાત્મિક હોનારતો સર્જાય છે. પરિણામે ભૌતિક દૃષ્ટિએ પણ–આ લોકના સુખની દષ્ટિએ પણ–એ લોકો જીવનમાં એવી કોઈ સાચી શાંતિ કે નિર્દોષ સુખ પામી શકતા નથી. આવા લોકોની માનસિક અંજપો અને ઉચાટ એટલો બધો તીક્ષણ હોય છે કે તેમની સામે પુણ્ય કરવાની કે પાપ છોડવાની અથવા તો ધર્મ કરવાની અને અધર્મ ત્યાગવાની વાતોની કોઈ ભૂમિકા પણ તૈયાર થતી દેખાતી નથી.
સર્વત્ર પાચનશક્તિને અભાવ નથી જણાતો?
આર્યાવર્તની સમગ્ર મહાપ્રજા [મુખ્યત્વે નગરોની પોતાની સુખદુઃખની પાચનશક્તિ ગુમાવી બેઠી હોય એમ શું નથી જણાતું?
વિદ્વત્તા, રૂપ, સૌંદર્ય, સંપત્તિ, સત્તા વગેરે કદાચ વધ્યા હોય તો પણ શું એમ નથી લાગતું કે તેને પચાવવાની શક્તિ સમાજ ખોઈ બેઠો છે?
