________________
૨૦૨
પ્રવચન સાતમું
રોગી અને નિરોગીમાં ભેદ છે જ; તે કદી મટવાનો નથી. ભેદ રહેવા છતાં ભેદભાવ ન હોવો જોઈએ અત્યંત માન્ય વાત છે.
પ્રજાના હજારો સમાજોને જીવાડતી વર્ણભેદના વ્યવસ્થામાં ભેદભાવ તો ક્યારેય ન જ હતો. ધિક્કાર, તિરસ્કારની વાત કદી ન હતી. આ બધું તો ગોરા લોકોએ પ્રજાને પરસ્પર લડાવી મારવા માટે પ્રચારેલું હડહડતું જૂઠ હતું.
પણ કમનસીબીએ ભોળા ભારતની પ્રજા એના છલમાં ફસાણી? હવે એનાં કટુતમ ફળો એને જ ખાવાનાં આવ્યાં છે! હરિજન સાથે એકતા કરનારા આ વિચારે
હરિજનો વગેરે સાથેનો ભેદ મટાડીને એકતાની વાતો કરનારાઓને હું કહું છું કે હરિજનો સાથેની એકતાની શું વાત કરો છો ? ઢેડ અને ભંગીઓ પણ જુદા છે. એમાંય તેઓ એક બની શક્યા નથી. અલબત; આપણે હરિજનોનો ધિક્કાર કે તિરસ્કાર ન જ કરીએ અને એ નીતિ પૂર્વે હતી જ. હા...આપણે એકસંપી જરૂર કરી શકીએ.
નવભારત ટાઈમ્સ (૩૦-૭-૧૯૭૭ના અંક) માં એક લેખ આવ્યો છે. જેમાં હરિજનોનો વ્યવસાય છીનવી લેતાં એમને કેટલું નુકસાન થયું, એ વાતનું વર્ણન કરવામાં આવ્યું છે. હરિજનોના ઉદ્ધારના નામે જ હરિજનોનો કેવો નાશ થઈ ગયો છે એ જણાવીને એમના બાપ-દાદાના પારંપરિક ધંધા પાછા સપવાથી જ એમનો સમાજ સાથે સંબંધ જોડાશે એમ જણાવ્યું છે.
હરિજનો પાસે હાથશાળ વગેરેનો ઉદ્યોગ હતો જ. પરંતુ આજે ભારતભરમાં મોટી મોટી મીલો ઊભી થઈ, એનાથી જ એમની રોજી તૂટી ગઈ છે એમ શું ન કહી સકાય? જે હરિજનોનો સાચો ઉદ્ધાર કરવી હોય તો આ બધી બાબતો તરફ નજર નાંખવી જ પડશે. બાકી કોઈ એકાદ હરિજનને પ્રધાન બનાવી દેવાથી કે કૂવા ઉપર બધાયને ભેગા કરી દેવા માત્રથી એમનો ઉદ્ધાર થઈ જાય એમ માનવું ભૂલ ભરેલું છે. આજે હરિજનોને સાફસુફીના કામની વાત ભેદભાવ તરીકે એટલે કે એમના તિરસ્કાર રૂપે ગણાવાય છે. પણ મને લાગે છે કે આ લોકો “મુદ્ર” કોણ એ ય હજી સમજ્યા નથી. બલિદાન કોને માથે ન હતું?
વળી જો સાફસુફીના કાર્ય દ્વારા અપાતા ભૌતિક સુખોના બલિદાનના કારણે તેમના પ્રત્યે ભેદભાવ દર્શાવાયો હોવાની વાત થતી હોય, તો તે પણ પ્રજાને અવળે દોરી જતી રજુઆત છે. કેમકે આર્ય પ્રજામાં કોના માથે બલિદાનનું કાર્ય નથી એ જ પ્રશ્ન છે.
