________________
૨૦૧
રામાયણમાં સંસ્કૃતિને સદેશ” વણનું અસાંક્ય
એકબીજાના વર્ણમાં એકબીજાએ પ્રવેશ ન કરવો એ વર્ણનું અસાં છે.
જે વર્ણનું સાંકર્ય થાય તો બાપીકા ધંધાઓના વારસાગત સંસ્કારોનું બીજગત બંધારણ તૂટી જાય; શીલ વગેરેના તે તે વણેના નિયમોનું નિયમન તૂટી જાય; પ્રજા દુરાચારી પાકવા લાગે.
પિંગત જે જે સંસ્કારી હોય છે તેની જો જાળવણી થાય તો શિક્ષણાદિના સંસ્કારની લગીરે જરૂર રહેતી નથી.
સદાચારી માતપિતાનું સંતાન સામાન્યતઃ સદાચારી જ નીકળે; દુરાચારી વડીલોનું સંતાન સામાન્યતઃ દુરાચારી જ નીકળે.
વર્ણનું અસકિર્ય બીજગત શુદ્ધિઓનું જતન કરવામાં અત્યંત મદદગાર બનતું એથી જ આર્યપ્રજામાં બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્ર એ ચાર વર્ણોની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી હતી.
આમાં ક્યાંય વર્ણનું સાંકર્ય થઈ શકતું નહિ. એટલે જ ક્ષત્રિયોના પુત્રો પૂરી ક્ષાત્રવટવાળા જ પાકતા અને દેશના સીમાડાઓની રક્ષા કરતા.
બ્રાહ્મણના પુત્રો પ્રજાના સંસ્કાર-પ્રસારનો ધર્મ સહજ રીતે બીજમાં જ પામી જતાં અને એ રીતે અધ્યયન-અધ્યાપનમાં ઓતપ્રોત રહેતા.
વણિકના પુત્રોને બીજમાં જ વેપાર કરવાનું કૌશલ મળી જતું એટલે દેશના વેપાર-ધંધાઓને ખૂબ જીવંત અને અત્યંત સમૃદ્ધ બનાવતા.
અને શૂદ્રોના પુત્રો શેષ કાર્યો બજાવતા અને પોતાની રોટી મેળવી લેતા. જે કોળી-કણબીના, વેપારી–બ્રાહ્મણના, અને ક્ષત્રિય-શુક્રના બીજ ભેગા થતાં તો વાણિયો વણિક ન રહેતો અને બ્રાહ્મણ બ્રાહ્મણ ન રહેતો. એ રીતે પોતપોતાના કાર્યક્ષેત્રો ચૂંથાઈ જતા. ભેદ ખશે... પણ ભેદભાવ નહિ.
આમાં ક્યાં ય ભેદભાવ હતો જ નહિ. બેશક ભેદ જરૂર હતો; પરન્તુ તે ભેદ વ્યવસ્થા પૂરતો હતો. આજે પણ વ્યવસ્થાઓ માટે “ભેદ અનિવાર્ય મનાય જ છે. નિશાળોમાં વગ એ ભેદ નથી? મજૂર મડળીમાં વર્ગો નથી? રાજા પ્રજાનો ભેદ જીવંત નથી ? વડાપ્રધાન, પંતપ્રધાન, સીનીઅર પ્રધાન, નાયબ પ્રધાન, ઑફિસર, કલાર્ક, કારકુન, પટાવાળો...એ બધા ભેદથી આખું વિશ્વ ધમધમતું નથી?
સ્ત્રી અને પુરૂષમાં ભેદ છે જ; અને તે સદા રહેશે. સાધુ અને સંસારીમાં ભેદ છે જ; અને તે સદા રહેશે.
