________________
“રામાયણમાં સંસ્કૃતિનો સંદેશ” બાળક જેવી નાદાન રીતિ
તમારા બે બાબલાઓ ચોપાટીની કિનારે તમે જ્યારે ફરવા ગયા ત્યારે રેતીમાં ઘર બનાવીને રમવા લાગ્યા. તમે એક બાજુ દૂર વાતો કરતા હતા ત્યારે બાબલાઓ રેતીનું ઘર બનાવી, તેમાં કાણું પાડીને બારીઓ મૂકે છે. બારણાં બનાવે છે. તમે ઘેર પાછા ફરો છો ત્યારે કહો છો “બેટા! ચાલો ઘેર!' બાબાઓ રડમસ ચહેરે કહે છે: “પપ્પા ! પણ અમારું આ ઘર !!”—તમે કહો છો ઃ એસ. એસ. હવે તારા ઘરવાળો! લે, આ તારું ઘર !' એમ કહીને તમે એક લાત મારીને રેતીના ઘરને તોડી નાખો છો. તમને એ છોકરા નાદાન લાગે છે. મને લાગે છે કે છોકરાની જેમ બધા ય સંસારીઓ નાદાન નથી શું? યમરાજની એક જ કે જે બંગલો ધરાશાયી થઈ જાય છે, જેમાંથી આ શરીરની ઠાઠડી એક દી “રામ બોલો ભાઈ રામ !” કરતાંકને નીકળવાની છે !
જેની ખાતર કાળા–ધોળા કર્યા, અપાપ આત્માને પાપી બનાવ્યો, એ બંગલો, એ સંસાર, એક દી ખતમ થઈ જવાનો છે! કોક જાણે તમને ઈશારો કરી દેશે કે, “અય માનવ! બસ હવે તારી મર્યાદ આવી ગઈ છે. અટકી જા... હવે તારું જીવન પૂર્ણ થયું છે. ઊઠ... ચાલ ઊભો થા...” અને એક જ પળમાં ચાલ્યા જવાનું. હંસલો પરલોક ભેગો થઈ જવાનો... હજી તો જાણે માથે રૂના પૂમડાં મુકાશે; કપાળે ઘી મુકાશે...અને તે ટાણે તો હંસલો પરલોકમાં ક્યાંક પહોંચી ગયો હશે. અહો ! આપણાં આત્માની આ કેવી ઘોર અપમાનજનક દશા કહેવાય ! પૂર્વે મુસલમાનોનું ય અપૂર્વ મોત
આર્યાવર્તમાં પૂર્વ માનવ એવું જીવન જીવતો કે ગમે ત્યારે મરી જવાનું આવે તો તો તે સજજ રહેતો. અને જરાય હાયવોય કે ગભરાટ ન કરતો. ખૂબ સહજભાવે “ચાલો... જાઉં છું” કહીને તે મૃત્યુ પામતો. આ દેશના કેટલાક મુસલમાનો પણ એવું સુંદર મૃત્યુ પામતા.
પાટડીને એક મુસલમાન વૈદ્ય મૃત્યુના છેટલાં દિવસોમાં અમદાવાદની જુમ્માં મરજીદમાં ચાલ્યા ગયા. એમના દીકરાઓએ સાથે રહેવાની વાત કરી તો ઘસીને ના પાડી દીધી. “તમે મારી સાથે રહો અને તમારા ઉપર મને મોહ થઈ જાય તો અંતસમયે મારું મોત બગડી જાય. મરતાં મારી નજરમાં ખુદા ન રહે તો મારે કયામતના દિવસે ખુદાને શો જવાબ આપવો ?” છેવટે એક નોકરને, છોકરાઓના ખૂબ આગ્રહને કારણે સાથે રાખ્યો... પણ જયારે એમને લાગ્યું હવે મારા પ્રાણ જવાને બેત્રણ કલાકની જ વાર છે ત્યારે નોકરને ય કોઈ બહાને દૂર રવાના કરી દીધો. અને અંતે ખુદાની બંદગીમાં જ પોતાના પ્રાણ છોડ્યા. આ દેશના મુસલમાનો પણ આ રીતે મૃત્યુને વરતા તે પ્રભાવ દેશમાં રહેલા સંતોના સત્સંગનો હતો. સંતોને