________________
પ્રવચન છઠ્ઠું
પાપો કરતા રહીને પણ જગતમાં ધર્મી તરીકે ફરતા રહેવાનું પ્રજાને બહુ અનુકૂળ આવી જાય એ સહજ છે. એથી જ ખૌહમતનો વ્યાપક ફેલાવો થવા લાગ્યો. આ બધું કુમારેિલથી સહન ન થયું. એનો આત્મા અત્યન્ત વેદના અનુભવવા લાગ્યો.
કુમારિલનો વાદોમાં વિજય
કુમારિલે બૌદ્ધશાસ્ત્રોનો ઊંડો અભ્યાસ કર્યો. એના શાસ્ત્રોની નબળી કડીઓ જાણી લીધી. ત્યાર બાદ બૌદ્ઘ બની ગયેલા રાજાઓ પાસે જઈ ને એણે વાદો કરવા માટે આજ્ઞાનો આપ્યાં. રાજાઓની ખુશામત કરવા માટે બૌદ્ધ પણ્ડિતોમાં રૂપાન્તરિત થઈ ગયેલા અનેક બ્રાહ્મણ પણ્ડિતો સાથે વાદો કરીને કુમારેિલ ભટ્ટે વિજય પ્રાપ્ત કર્યાં. પરન્તુ તે છતાં પંડિતો કહેવા લાગ્યા કે, “ અમે તો બૌદ્ધ ધર્મને જ સ્વીકારશું. બૌદ્ધ દર્શનનો પરિત્યાગ અમે કરી શકનાર નથી. અમને તો એ જ ધર્મ મજાનો લાગે છે.
""
૧૬૪
આવા અભિપ્રાયો સંભળતા કુમારિલની આંતરદ્વેદના અત્યન્ત વધી ગ
ઠેરઠેર વાદો કરીને, વિજયો પ્રાપ્ત કરીને, એ બૌદ્ધ-સમ્મત અભિપ્રાયોના ભુક ખોલાવતો ગયો તો પણ એના કાર્યમાં એને સફળતા ન સાંડી. રાજાઓ અને અનેક પ્રજાજનોએ વૈદિક ધર્મનો ત્યાગ કરવાની જાણે કે સ્પર્ધા માંડી.
દ્વિલથી અને દેહથી શેકાતો જતો કુમારિલ
અન્ત...વેદકલ્પિત મોક્ષની સંસ્કૃતિની ધોર ખોતી બૌદ્ધ-માન્યતાઓના પુષ્કળ પ્રચારથી સંતપ્ત બની જતે, કુમારિલે ગામ બહાર એક માટી તુષની ગંજી
ઊભી કરાવી.
ધઉંના છોતરાંના એ ઢગલા ઉપર જઈ તે કુમારિલ એસી ગયો. (ચેથી એ ગંજી સળગાવાઈ. ધીરે ધીરે આખી ગંજીમાં દાહકના ઉત્પન્ન થવા લાગી. ઉપર ખેડેલા કુમારિલનો દેહ તપવા લાગ્યો. અને ધીરે ધીરે સળગતો એ અગ્નિ કુમારિલને કાંઈ ખેચાર કલાકમાં ભચું કરતો નથી; પરન્તુ દિવસોના દિવસો જવા લાગ્યા અને કુમારિલ એમાં શેકાતો ગયો.
લોકો ખોલવા લાગ્યા ઃ ર આ પંડિત નકામો પંચાત કરે છે. નાહક સંસ્કૃતિરક્ષાની વાતો પોતાના માથે લઈ એડ઼ો છે ! એના મા-બાપ નથી કે શું ? એના એકના મરવાથી શું વળવાનું છે?”
પરંતુ કુમારિલના હૃદયમાં એક જ તમન્ના છે કે મારી સંસ્કૃતિની થઈ રહેલી ક્રૂર હાંસી; કોક દી મને જોતાં, કોઈના હૈયાને અડી જાશે. ‘ તું શાને સળગી રહ્યો છે ?,
