________________
ઉપકારક ત્યાગ - એક જન્મમાં બંધાએલા કર્મોનું, એક જ જન્મમાં સઘળું ફળ મળે, એ નિયમ બાંધી શકાય તેમ નથી. કારણ કે એક જ જન્મમાં ? બંધાતાં શુભ અગર અશુભ કર્મો અનંત છે અને તે બધાંનાં શુભાશુભ ફળ ભેગવવા માટે સમય અને સાધને પરિમિત છે. તેથી એમ માનવું જ રહ્યું કે, કોઈ પણ જન્મમાં ઉપાર્જન કરેલાં કર્મોનાં ફળને વાસ્તવિક અને સંપૂર્ણ અનુભવ તે જ ભવમાં થઇ શકત નથી, કિન્તુ જન્માંતરમાં જ થાય છે.
શ્રી જિનમતની માન્યતા મુજબ કમને વિપાક (ફળાનુભવ) દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવ અને ભવની અપેક્ષા રાખે છે. તેથી આત્માને જે પ્રકારને ભવ પ્રાપ્ત થાય છે, તે પ્રકારના ભવમાં જેવાં દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવ રહેલા હોય છે, તે મુજબ જ તે પૂર્વબદ્ધ કર્મને ભેગવટો કરી શકે છે.
પુણ્યક્રિયા અને પાપડિયા
પરની પીડા એ પાપ અને પર ઉપકાર એ પુણ્ય,”એ જેમ સર્વ શા વડે નિશ્ચિત થએલો સિદ્ધાન્ત છે, તેમ “પાપથી દુઃખ અને ધર્મથી સુખ” એ પણ સર્વ વાદીઓ વડે તેટલે જ સુનિશ્ચિત એલે સિદ્ધાન્ત છે.
પરની પીડા એ પાપ છે, તો તેના ફળરૂપે સુખની પ્રાપ્તિ કદાપિ ન થાય અને પરને ઉપકાર એ પુણ્ય છે, તે તેના ફળરૂપે દુઃખની પ્રાપ્તિ કદાપિ ન થાય.” આ પ્રકારના અબાધિત નિયમમાં લેશમાત્ર સંદેહ રાખવાની આવશ્યકતા નથી.
જો કે અધ્યવસાયના ભેદે એક જ પ્રકારની કિયાથી પુણ્યબંધ પણ થાય છે તથા પાપબંધ પણ થાય છે, તે પણ એક જ પ્રકારના અધ્યવસાયથી કર્મબંધમાં ભેદ માનેલે નથી.
