________________
આરાધનાના મા
આથી આપણે એ નિશ્ચય કરી શકીએ છીએ કે, મુક્તિની સાધુનાના માર્ગ એ જ સાચા આરાધનાના માર્ગ છે.
ૐ
પરંતુ મુક્તિની સાધના એટલે શું ? કોઈ પણ એક પ્રકારના દુ:ખથી યા બંધનથી છુટકારો મેળવવા, એનું જ નામ મુક્તિ નથી. અહીં જે મુક્તિની સાધનાનું આપણે વર્ણન કરવું છે, તે બીજી કોઈ મુક્તિ નહિ પણ જન્મ જરા અને મરણના દુઃખથી મુક્તિ અગર તેના કારણભૂત મેાહનીય આદિ કમાંથી છુટકારો એ જ છે. જન્મ-મરણના કારણભૂત અનાદિનાંક-અધનાથી મુક્તિ. એ જ સાચી મુક્તિ છે.
તે સિવાયની મુક્તિ એ યથાર્થ · મુક્તિ ’ નથી. મુક્તિના અર્થમાં તે મુક્તિ ‘ મુક્તિ ' કહેવાય નહિ. દુઃખનું યા કર્મીનુ એક બંધન તૂટવા છતાં, જ્યાં સુધી દુઃખના યા ક`નાં અન્ય ગણિત બંધના આત્માને લાગેલાં છે, ત્યાં સુધી પાતાને મુક્તિ પ્રાપ્ત થઈ એમ માની લેવું એ પાતાના આત્માને છેતરવાની વાત છે.
અમુક પ્રકારનાં તુચ્છ અને પ્રૌલિક બંધનોમાંથી છુટકારો મેળવવા, એનું જ નામ જો મુક્તિ હાત, તે આજે ક્ષુદ્રમાં ક્ષુદ્ર પણ કોઈ એવા જંતુ નથી, કે જે થાડા કાળ માટે પણ સુખનો અનુભવ ન કરી શકતા હાય.
સુખ-દુઃખ ઉભયના અનુભવ એક કાળે હાઈ શકતા નથી. જે કાળે આત્મા સુખને અનુભવ કરે છે, તે કાળે તેટલા વખત માટે તેને દુઃખથી મુક્તિ મળેલી હોય જ છે. એવા પ્રકારનાં દુ:ખાની મુક્તિને પણ જો ‘ મુક્તિ ’ તરીકે ઓળખી યા એળખાવી શકાતી હાય તે સર્વ આત્મા મુક્તિને પામેલા જ છે. પછી મુક્તિ માટે પ્રયત્ન કરવાના રહે છે જ કચાં ? પરંતુ તે સાચી મુક્તિ જ નથી, કે જે મુક્તિની પ્રાપ્તિ પછી આત્માનુ કોઈ પણ દુઃખ કે બંધન બાકી રહી. જતું હોય.
આત્માનાં સઘળાં ય દુઃખા અને સઘળાં ય બંધના હયાત રહેવા
