________________
આરાધનાને માર્ગ શિક્ષા એટલે અભ્યાસ. આત્માની નિર્મળતાને અભ્યાસ, પાપ ભારથી હલકા – ફેર થવાને અભ્યાસ, જીવ માત્ર પ્રત્યે સમતાભાવ કેળવવાને અભ્યાસ.
આ વ્રતને વારંવાર અભ્યાસ થતું રહેવાથી આત્મા સર્વવિરતિ ધર્મને લાયક બને છે. તેથી તેને સાધુતાને અભ્યાસ પણ કહી શકાય.
દરરોજ ઓછામાં ઓછો બે ઘડી એટલે સમય, આ સાધુતાના અભ્યાસમાં સાર્થક કરવાથી ગૃહસ્થને તે અતિ લાભદાયી નીવડે છે. એથી શાંતવૃત્તિ, સંતોષવૃત્તિ તેમ જ રાગ-દ્વેષના હેતુઓમાં પણ રાગઠેષ ન કરવારૂપ સમતાવૃત્તિ કેળવાય છે.
સામાયિક કરવું એટલે ચિત્તવૃત્તિઓને શાન્ત કરવાને, સમભાવમાં સ્થિર થવાને, મધ્યસ્થભાવ કેળવવાને, સર્વ જી પ્રત્યે સમાન વૃત્તિ અને સર્વાત્મભાવને કેળવવાને પ્રશસ્ત અભ્યાસ. એ અભ્યાસનું જ બીજું નામ સામાયિક છે.
દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવથી
પણ સામાયિક ચાર પ્રકારનું છે. દ્રવ્યથી ધપકરણ સિવાયનાં બીજાં સર્વ દ્રવ્યને ત્યાગ કરે.
ક્ષેત્રથી સામાયિક કરવા જેટલી જગ્યાને છેડીને બીજી જગ્યાને ત્યાગ કરવો.
કાળથી બે ઘડીપર્યત સામાયિકમાં રહેવાને નિયમ કરે.
ભાવથી રાગ-દ્વેષરહિતતા અને સમભાવસહિતતા કેળવવી અથવા અશુભ ધ્યાનને ત્યાગ અને શુભ ધ્યાનને સ્વીકાર કરે.
અશુભ ધ્યાન, આર્ત અને રૌદ્ર સ્વરૂપ છે. એ બે ધ્યાનને ત્યાગ કરવા માટે તૈયાદિ ચાર અને અનિત્યત્વાદિ બાર ભાવનાઓનું ચિંતન કરવું તથા વચન કાયાના સાવદ્ય વ્યાપારથી બચવા માટે તેટલા વખત સુધી સર્વ સાંસારિક પ્રવૃત્તિઓને સદંતર ત્યાગ કરે, એનું નામ સામાયિક છે.
