________________
૧૧૫
સંસારનું સ્વરૂપ. રૂપ ધરે છે જેમકે મનુષ્ય, વિર્યચ. નારકી, દેવતા, એ બધા જીવે છે પરંતુ તેઓ કેવળ જીવજ નથી પણ જડ પદાર્થને સંગ શરીરરૂપે થયા છે, જીવ, પુદગલ, ધર્મ અધમ ને આકાશ Oા કાળ એ છ દ્રવ્ય એક બીજામાં પ્રવેશ કરે છે, અવકાશ આપે છે, મળી જાય છે અને જૂદા પડે છે પણ પોતપોતાના સ્વભાવનો ત્યાગ કરતા નથી.
આત્માના સ્વભાવિક ગુણ અનંત જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર ને વિર્ય એ ચાર છે તેને ભાવ પ્રાણ કહે છે તે સ્વાભાવિક આત્મશકિતઓ રાગદ્વેષ કષાયાદિથી આવરિત થવાથી દબાઈ જવાથી પુદગલના સંગે ઉત્પન્ન થએલા દશ દ્રવ્ય પ્રાણ વડે ભેદ દષ્ટિથી અજ્ઞાનમય સંકલ્પ વિકલાત્મક બહિરદષ્ટિથી પર પદાર્થ એટલે ક્ષણિક નાશવંત પદાર્થ વી પુત્ર, ધન ધાન્યા દમાં સુખની ભીતિ થાય છે, જેમકે ભૂખથી પીડાતા આજ્ઞાન જીવ અજીડું પણ અન્ન મળે તૃતી પામી જવું મન વાળે છે. સંતેશ માને છે અને તેવું સુખ વિશેષ મેળવવાની કલ્પનાઓથી સંસારની વૃદ્ધિ થાય છે અને તેમાં આગળ ને આગળ વધતે અજ્ઞાન પણે ગત ખાય છે. ને નવી નવી રચનાઓ કરે છે.
નિગોદમાં જીવે વેદની કમનોજ અનુભવ કર્યો છે ત્યાંથી નીકળતાં ભગવેલાં દુ:ખની શાન્તી માટે આ વૈભવ વંત સંસારની અનેક વસ્તુઓની કપનાના ગોળા રચે છે તે
