________________
છે.
હોંકારકલ્પત " કમને સ્વીકાર વૈદિક તથા બૌદ્ધ પરંપરામાં પણ થયેલે છે, પરંતુ તેમની પરિભાષા જૂદી છે. જેને પરિ. ભાષા પ્રમાણે જીવ પિતાના સતત સ્પંદન (vibrations) તથા અધ્યવસાયે (Feelings and sentiments)ને લીધે પુદ્ગલની અતિ સૂક્ષ્મ વર્ગણાઓને પિતાના ભણી ખેંચે છે અને પિતાના પ્રદેશમાં ભેળવી દે છે, તેનું નામ, કમ છે. કર્મયોગ્ય અતિ સૂક્ષ્મ પુદ્ગલ વર્ગણામાં શુભ અશુભ વગેરે વિભાગો પહેલેથી હોતા નથી, પરંતુ કમબંધન કરનાર જીવના ગ–ઉપયોગ (પ્રવૃત્તિ અને પરિણામ) ના આધારે શુભાશુભ (પુણ્ય-પાપ) વગેરે વિભાગો ઉત્પન્ન થાય છે.
કર્મના સંગને લીધે આત્માની મૂળ શક્તિએ દબાય છે અને તેના ક્ષય તથા ઉપશમ પ્રમાણે એ શક્તિઓ પ્રકટ થાય છે, તેથી દરેક આત્માની શક્તિમાં તરતમતા જણાય છે.
આયુષ્ય, શરીરને રૂપરંગ, ઊંચું–નીચું કુળ, સંપત્તિ અને દરિદ્રતા, નીરોગી અને રોગી હાલત, યશ અને અપયશ વગેરે કમ પ્રમાણે પ્રાપ્ત થાય છે. તેમાં દીર્ઘ આયુષ્ય, ઉત્તમ પ્રકારનું શરીર, ઊંચું કુળ, સંપત્તિ, નીરોગી હાલત અને યશ વગેરે શુભ કર્મનું ફળ છે અને અલપ આયુષ્ય, કનિષ્ઠ શરીર, નીચું કુળ, દરિદ્રાવસ્થા, રોગી હાલત અને અપયશ વગેરે અશુભ કર્મનું ફળ છે.
