________________
સિદ્ધાંતસાર
૩૧
અહી કોઈ એમ કહેતુ' હાય કે આ જગત્ તે ઈશ્ર્વરે પેાતાની ઇચ્છાથી બનાવ્યુ છે, તેા ઇશ્વર કેવા છે? કયાં રહે છે ? શું કરે છે? તેણે આ દુનિયા એ વખતે જ કેમ મનાવી? તેની પહેલાં કેમ ન મનાવી? વગેરે સખ્યાબંધ પ્રશ્નો ઊભા થાય છે. શુન્યમાંથી સર્જનની વાત પણ બુદ્ધિગમ્ય નથી, કારણ કે ઇશ્વર પણ એક વસ્તુ જ છે. આ સંચાગેામાં જૈન ધર્મ ઇશ્વરકૃત વિશ્વના સિદ્ધાંતને માન્ય રાખતે નથી.
તાત્પ કે આ વિશ્વ અનાદ્ઘિ અન ત છે અને તેના સર્વે વ્યવહાર સ્વયં સંચાલિત છે, એવી જૈન ધર્મની દૃઢ માન્યતા છે અને તેમાં ઘણું વૈજ્ઞાનિક તથ્ય રહેલું છે.
જીવન
પ્રથમનાં પાંચ દ્રબ્યામાં ચૈતન્ય નથી, અર્થાત્ તે જડ છે, એટલે કાઈ પણ વસ્તુને જાણી શકતા નથી કે સુખ-દુઃખનો અનુભવ કરી શકતા નથી. છ ુ' દ્રવ્ય ચૈતન્યવાળું છે, તેના લીધે તે કાઈ પણ વસ્તુને જાણી શકે છે તથા સુખ-દુઃખના અનુભવ કરી શકે છે. જીવની જે જીવવાની ક્રિયા, તે જીવન.
આ જગતમાં જીવેા અનંત છે. તે બધામાં જ્ઞાન અને ક્રિયાશક્તિ સમાન હેાવા છતાં તેમની અવસ્થા ભિન્ન ભિન્ન દેખાય છે, તેનુ કારણુ કમ ના સચોગ કે કર્મીનું બંધન છે.
