________________
• સિદ્ધાંતસાર
* ૨૯
71247 (Medium of motion for soul and ma.. tter. )
(૨) અધર્મ–જીવ તથા પુદ્ગલને સ્થિતિ કે સ્થિરતા કરવાનું માધ્યમ ( Medium of rest for soul and matter ).
સામાન્ય રીતે ધર્મ અને અધમ શબ્દો પુણ્યપાપના અર્થમાં વપરાય છે, પણ અહીં તે દ્રવ્યની વિશિષ્ટ સંજ્ઞારૂપે વપરાયેલા છે. આ વસ્તુ ખ્યાલમાં નહિ રહેવાથી વિદ્વાન ગણાતી વ્યક્તિઓએ પણ ભૂલ ખાધી છે અને છબરડા વાન્યા છે. પાઠકો એવી ભૂલ ન જ કરે, તે માટે આટલી સૂચના છે.
(૩) આકાશ—અવકાશ ( space ). (૪) કાલ–સમય (Time ).
(૫) પુદ્ગલ–સ્પ, રસ, ગંધ તથા વર્ણયુક્ત દ્રવ્ય ( Matter ).
(૬) જીવ–આત્મા, ચેતન્ય (soul).
આમાંના કાલ સિવાયનાં બધાં દ્રવ્ય પ્રદેશના સમૂહરૂપ હોઈ તેમને અસ્તિકાયની સંજ્ઞા લગાડવામાં આવે છે. જેમકે ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય, આકાશાસ્તિકાય, પગલાસ્તિકાય અને જીવાસ્તિકાય. અસ્તિકાય પાંચ છે, દ્રવ્ય છ છે.
