________________
હી કાર-તત્ત્વ-વિમર્શ
૩૦૧
મૂલાધારથી ઉત્થિત નાદ વિવિધ ષચક્રોમાં વલન–ક્રિયા વડે પરા, પશ્યન્તી, મધ્યમા અને વૈખરીના રૂપમાં પહેાંચી વર્ણ રૂપમાં પ્રગટ થાય છે.
આ રીતે માતૃકાનાં બે રૂપે ગણાય છેઃ ૧-અંતર્માતૃકા, ર-અહિર્માતૃકા. અંતર્માતૃકાને ઉન્નિદ્ર મનાવવા માટે નિવારક જેવી કુંડલિનીનુ ચિંતન અને જાગરણ આવશ્યક છે. ખીજ મત્રની અપેક્ષાએ વધારે તેજોમય હાય છે. તેની રચના પરમાણુરૂપ હોઈ અતિમહત્ત્વપૂર્ણ હાય છે. તેથી અંતરર્માતૃકા ઉન્નિદ્ર થયા વગર તેની સિદ્ધિ થવી સંભવિત નથી. માત્ર ખીજમંત્રની ઉપાસના કરનારે કુંડલિની શક્તિ અને ષટ્ચક્રવેધની ક્રિયા ઉપર વધારે ભાર મૂકવા જોઈ એ. બીજમત્રસયુક્તાક્ષરરૂપ હેાય છે અને તેનુ ઉચ્ચારણ કેટલીક વિશિષ્ટતાઓના આધારે જ થઇ શકે છે. માટે કહ્યું છે કે—
संयुक्त निवर्णो हि प्राक्स्पर्शाच्चैव ध्वन्यते । धनुलिपिसमं कश्चिन्न कुर्याद् योगछेदनम् ||
સંયુક્ત વની પહેલાં આવનાર ધ્વનિ આગળની ધ્વનિ સાથે મળેલા હાય તા જ સારી રીતે ઉચ્ચારિત થઈ શકે છે. ધનુલિપિની જેમ સ’યુક્તાક્ષરામાં સ`મિલિતરૂપને તેાડવુ' ઉચિત નથી. એટલે સયુક્તાક્ષરામાં પહેલેથી જોડાયેલા ધ્વનિએ ચાર પ્રકારથી ધ્વનિત થાય છે: ૧વ્યક્તધ્વનિ, ૧-સ્પર્શ ધ્વનિ, ૩-લીનનિ અને ૪–આઘાતનિ. પણ એકલા ફૂટાક્ષરરૂપ બીજમંત્રનું ઉચ્ચારણ
