________________
૧૮૦
હીકારકલ્પત ann * જૈન મહર્ષિએ કહે છે કે જ્યાં સુધી આત્મા આધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાનમાં સબડી રહ્યો છે, ત્યાં સુધી મનમાં શાંતિ કે સ્થિરતા આવતી નથી. તાત્પર્ય કે મનને શાંત અને સ્થિર કરવું હોય તો આર્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન છોડવા જોઈએ તથા ધર્મધ્યાનનો અભ્યાસ કરે જોઈએ.
અહીં પ્રશ્ન થવો સહજ છે કે “આત્તધ્યાન અને રૌદ્રધ્યાન એ શી વસ્તુ છે એટલે તેને પરિચય કરાવો ઉચિત છે. જેમાં દુઃખ કે પીડાનું ચિંતન મુખ્ય હેય, તેને આર્તધ્યાન કહેવાય; અને જેમાં રુદ્રતા એટલે હિંસા અસત્ય, ચોરી વગેરેનું ચિંતન મુખ્ય હોય, તેને રૌદ્રધ્યાન કહેવાય.
આધ્યાનના ચાર પ્રકારો છે :
(૧) અનિષ્ટવસ્તુસંગ આર્તધ્યાન-કઈ પણ અનિષ્ટ વસ્તુને સંગ થઈ જતાં તેના વિયેગને માટે સતત ચિંતન કરવું તે. દાખલા તરીકે એક વ્યક્તિ તરફ અણગમો હોય, તે જ વ્યક્તિ સાથે રહેવાને પ્રસંગ આવે ત્યારે મનમાં એ જ વિચાર આવ્યા કરે કે આ બલા જ્યારે ટળે ? તે એ અનિષ્ટવસ્તુસંગ આd ધ્યાન છે. અથવા વૃદ્ધાવસ્થા ગમતી નથી, છતાં તે આવે છે, ત્યારે એ વિચાર આવ્યા કરે કે આમાંથી હું ક્યારે છૂટું? તો એ પણ અનિષ્ટવસ્તુસંગ આર્તધ્યાન છે.
