________________
હીકારકલ્પ
૧૭૯
તેના પર મનની વૃત્તિઓને સ્થિર કરવી. જ્યારે મનની વૃત્તિઓ યત્ર-તંત્ર ભ્રમણ કરતી બંધ થઈ જાય છે, ત્યારે જ તે એક વસ્તુ પર સ્થિર થાય છે, એ ભૂલવાનું નથી.
તમે એક મૂતિ સામે એકી ટશે જોઈ રહેવાને તથા મનની વૃત્તિઓને તેમાં જ સ્થિર રાખવાનો નિર્ણય કરે અને જુઓ કે તેમાં કેટલા સફળ થાઓ છો? હજી તે પૂરી એક મીનીટ પણ વ્યતીત થઈ નહિ હોય, ત્યાં બીજે વિચાર ટપકી પડશે અને તમારી વૃત્તિઓને ચલાયમાન કરી દેશે. તેથી જ અભ્યાસની આવશ્યક્તા સ્વીકારવામાં આવી છે. તમે મનને મક્કમ રાખે અને ફરી પણ મૂતિ સામે એકીટશે જોઈ રહે તથા ચિત્તવૃત્તિઓને સ્થિર રાખવાનો પ્રયત્ન કર્યા કરે તો કેટલીક સફળતા મળશે. આ અભ્યાસ શરૂ કર્યા પછી તેને નિયમિત ચાલુ રાખવે, પણ વચ્ચે ખાડે પાડવે નહિ. એમ કરવાથી કેટલાક દિવસે મનની વૃત્તિઓને સ્થિર કરી શકાશે અને સાલંબન ધ્યાનમાં પ્રગતિ થશે.
આ રીતે જ્યારે સાલંબન ધ્યાનમાં સારી એવી પ્રગતિ થાય, ત્યારે નિરાલંબન ધ્યાન શરૂ કરવું. એમાં તે માત્ર મને વૃત્તિથી જ કામ લેવાનું છે, એટલે મનની સ્થિતિ શાંત-સ્થિર હોવી જોઈએ. જે મન કોઈ પણ કારણે અશાંત હશે, વ્યગ્ર હશે, ડહોળાયેલું હશે, તો આ ધ્યાન જમવાનું નહિ.
