________________
ગધેડાને શીંગડાં ઊગ્યાં
૨૭૩ થઈ શકતી ન હતી,
ત્યાં પુરુષાર્થ સિવાય બીજું કોઈ સમાજકારણન હતું; શાંતિ સિવાય બીજું કોઈ રાજકારણ ન હતું; ને જાતમહેનત અને ઉદ્યમ વગર બીજું કઈ જીવન ન હતું.
એવી હતી એ નગરી. ગુજરાતની તવારીખમાં એના જેવી બીજી કાઈ નગરી થઈ નથી અને બીજી કોઈ થવાની નથી.
આ નગરીમાં આશરે મેળવનારાઓ પણ કેવા કેવા હતા ?
ભાયાતેની ભભૂકી ઊઠેલી તકરારમાંથી જાન બચાવવાને ખુદ પીથલ સુમરાને આ નગરીને આશરો મેળવવો પડ્યો હતે. એકવાર તે ખુદ વીશળદેવને પણ આ નગરીની ઓથ લેવી પડી હતી.
તુરકાણાએ માંડુગઢ ઉપર ન જીરવાય એવી ચાલ ચાલી ત્યારે ખુદ દેવપાલ પરમાર ને અમરાશાનાં કુટુંબેએ પણ અહીં આશરે લીધું હતું. ત્યારે જંગડૂશાની સંઘારની બિરાદરી માંડુંગઢને રક્ષણ અથે ઊતરી હતી. માંડુંગઢના દરવાજામાંથી તુરકાણેને પાછા કાઢતાં ચાવડા સંધાર ત્યાં વીરતે મૂઓ હતે. ખુદ જગડૂશા શેઠ માંડુગઢના બચાવ માટે ચડી ગયા હતા.
તુરકાણો સામે વિશળદેવ વાઘેલાએ જંગ ખેલે ને આબુની તળેટીમાં એ ભીષણ સંગ્રામ ખેલા. એ જંગને માટે વિશળદેવ વાઘેલાને ગુજરાતના સૈન્યને માટે જગડૂશાએ ઘોડાઓ પૂરા પાડવા હતા. વિશળદેવ વાઘેલાએ ગુજરાતના સિન્ય માટે ઘડાઓ મંગાવ્યા હતા. વહાણમાં આવેલા આ ઘડાઓ જ્યારે વહાણની સાથે ખંભાતના બંદરમાં ડૂબી ગયા, ત્યારે જગડૂશાહે એ માટે હેરમઝથી વહાણેની આખી વણઝાર વહેતી કરી હતી.
ભદ્રાવતીના માથા ઉપરથી કંઈ કંઈ સારામાઠા, કપરા અને કઠણ ઇતિહાસ વહી ગયા. આસપાસની દુનિયામાં ભારે ઊથલપાથલે થઈ, રક્ત વહ્યું, છતાં આ જગડૂશાએ ભદ્રાવતીને લેહીને રંગ પણ ૧૮
