________________
૨૬૮
જગતશાહ
ગઢમાં પાણીની કમીના ન હતી; કચ્છની મરૂભૂમિ સમી એ ધરતીમાં પાણી અખૂટ હતું. ધંધા-રોજગાર અને હુન્નર-ઉદ્યોગની પણ ત્યાં કોઈ કમીના નહતી. જેને આવીને વસવું હોય એને ત્યાં આશરાની કમીના ન હતી.
જગડૂશાની વણઝારો મોટી. એની સોદાગરી મોટી. એની સોદાગરીની વાટ છેક ઈરાન ને મસ્કત ને જાવા સુધી લંબાતી. દેશ-પરદેશમાં એના સ્થવિરો ઘણુ હતા.
ગાધવી બંદર ચાવડા સંઘારે એને ચાંદલામાં આપેલું. ચાવડા સંઘાર ત્યાંથી ખસી ગયો હતો. દરિયામાં લૂંટફાટના તેફાની અને ઘડિયાળા જીવનને બદલે જગડૂની સોદાગરી ને સોદાગરીની દરિયાવાટના સાહસિક છતાં સલામત જીવનમાં કંઈ કંઈ સંધારોનેય જિંદગીને નો કેડે મળે. ચાવડે સંઘાર જગડૂની દરિયાવાટને ચોકિયાત બને.
શોભા તે ગાધવીનીયે ઘણી વધી હતી. પારાવારની સેંઘી ને કાયમની મજૂરી; જંગલ અને ડુંગરાઓ વચ્ચેના મારગમાંથી ચાલી જતી વણઝાર; એમાં જાતભાતનાં કામ કરનારા જોઈએ, મજૂરો જોઈએ, ઢોર ઉછેરનારા જોઈએ, ઢોર પાળનારા જોઈ એ, વણઝારા જોઈએ, વણઝારાના ચોકિયાત જોઈએ, રખોપા જોઈએ—સંઘાર નરનારને આ બધા ઉદ્યમની આડે જાણે ઊંઘ પણ આવી જતી રહી.
અને પછી તે જેમ જેમ વહાણોની વહાણવટ ચાલી, તેમ તેમ ખારવાઓની પણ જરૂર પડી. ને ખારા પાણીને ખારવો કે ભાર સંઘાર જે બીજે મળે ક્યાં ? ને જેમ જેમ ખારવાઓ, ભારવાઓ, ચેકિયાત ને ટાયાઓ વધારે ને વધારે કામ પામવા માંડ્યા, તેમ તેમ જીવનને રંગ એમને લાગતું ગયે, તેમ તેમ કાળા અને કાબાઓ બરડાની અને સરૈયાવાડની ને બાબરિયાવાડની ને ક્યારેક તે કચ્છ બારાડીની કેમ સાથે લગ્નવ્યવહારથી પણ જોડાવા લાગ્યા; કેમ કે તમે સિદ્ધાન્તમાં-ધર્મશાસ્ત્રોમાં ગમે તેવી વ્યવસ્થા કે,
