________________
૯૬
પછી પ્રાંતે નમસ્કાર કરી ચૈત્યની બહાર આવી અશોકવૃક્ષની નીચે રાત્રિ પસાર કરવા લાગ્યા.
આ અવસરે શકેંદ્રનો દિક્ષાળ ધનદ (કુબેર) દેવ ત્યાં જિનેશ્વરોને વંદન કરવા આવ્યો. તેણે તીર્થકરોને વંદના કરીને ગૌતમ ગણધરને પણ હર્ષથી વંદના કરી તેમની પાસે તે બેઠો. તે વખતે ગણધર મહારાજ દેવગુરુ-ધર્મ ત્રણ તત્ત્વનું નિરુપણ કરવા લાગ્યા. તેમાં ગુરુતત્ત્વનું નિરુપણ કરતાં તેમણે આ પ્રમાણે સાધુના ગુણોનું વર્ણન કર્યું–“જેઓ પાંચ મહાવ્રતોને ધારણ કરનારા છે, તીવ્ર તપ વડે શરીરનું શોષણ કરનારા છે, અંતકાંત આહારનું ભક્ષણ કરનારા છે, શત્રુ અને મિત્રને વિષે તુલ્ય મનોવૃત્તિવાળા છે, પાંચ ઇંદ્રિયોને જીતનારા છે તથા જેઓ ક્રોધાદિ કષાય રહિત છે તે મહાત્મા મુનિઓ જ ગુરુ કહેવાય છે, કે જેઓ પોતે સંસાર સાગરને તરે છે તથા બીજાને પણ તારે છે.” આવાં ગણધર મહારાજનાં વચન સાંભળ્યાં. પણ ગૌતમ ગણધરનું શરીર કોમળ અને હૃષ્ટપુષ્ટ જોઈ ધનદે વિચાર કર્યો કે-“આ ગણધર જે પ્રમાણે કહે છે તેવું તેમનું પોતાનું જ શરીર નથી જણાતું. કારણ કે અંતપ્રાંત આહાર લેવાથી આવું મનોહર શરીર હોઈ શકે જ નહીં.” એમ વિચારી તે વૈશ્રવણ દેવ કાંઈક મલક્યો. તે વખતે તેના હૃદયનો અભિપ્રાય જાણી ચાર જ્ઞાનને ધારણ કરનાર ગણધર મહારાજા બોલ્યા કે-“હે દેવ ! ધ્યાન જ પ્રમાણ છે, પરંતુ દેખાતું કૃશ શરીર કાંઈ કારણભૂત નથી. વળી તે ધનદ ! આ તમારા સંશયરૂપી કાદવને ધોવા માટે જળ જેવું પુંડરીક અધ્યયન (પુંડરીક કંડરીકનું ચરિત્ર) કહું છું તે સાંભળો–
આ જ જંબૂદ્વીપના મહાવિદેહમાં પુષ્કલાવતી નામની વિજયમાં પુંડરીકિણી નામની નગરી છે. તેમાં મહાપદ્મ નામે રાજા હતો. તેને પદ્માવતી નામની રાણી હતી. તેને પુંડરીક અને કંડરીક નામના તેમને બે પુત્રો હતા. એક વખત તે નગરીમાં કોઈ સ્થવિર મુનિ પધાર્યા. તેમને વંદના કરી, તેમના મુખથી ધર્મ સાંભળી, વૈરાગ્ય પામી, મહાપદ્મ રાજાએ પુંડરીકને રાય અને કંડરીકને યુવરાજ પદ આપી દીક્ષા લીધી. અનુક્રમે સર્વ પૂર્વનો અભ્યાસ કરી તે રાજર્ષિ કેવળજ્ઞાન પામી એક માસના અનશન કરી મોક્ષપદ પામ્યા.