________________
४८
બહુ વિચક્ષણ જણાય છે, તેથી શુભાશુભનો તફાવત જલ્દી જાણી જાય છે.” તે સાંભળી દેવદત્તા શંકા પામી બોલી કે- “હે મહાત્મા ! આમાં કાંઈ ભૂલ છે કે જેથી તમે આવું મર્મ વચન બોલો છો ?” તે બોલ્યો કે-“તમારા જેવાને તો આમાં કાંઈ ન્યૂનતા લાગતી નથી. પરંતુ વીણાનો વંશ શલ્ય સહિત છે અને તેની તંત્રી (તાંત) ગર્ભવાળી છે.” તે સાંભળી દેવદત્તાએ તેની ખાતરી કરી આપવા કહ્યું. એટલે તેણે તંત્રીમાંથી કેશ અને વંશમાંથી પત્થરનો કાંકરો કાઢી દેવદત્તાના હાથમાં આપ્યો. પછી તેણે તે વીણા સરખી કરીને વગાડી. તે સાંભળી દેવદત્તા પણ તન્મય થઈ ગઈ, તેટલું જ નહીં પણ તેના ઘરની પાસે એક હાથણી નિરંતર ચિત્કાર કરતી હતી, તે પણ આ વીણાનો સ્વર સાંભળી શાંત થઈ ગઈ. ત્યારપછી દેવદત્તા હર્ષની ઉર્મિથી બોલી કે- “હે કળાવાન ! તમે આ વીણા વગાડીને સરસ્વતી, તુંબરુ અને નારદ એ સર્વને જીતી લીધા છે.” આમ દેવદત્તાએ તેની ઘણી પ્રશંસા કરી. પછી તે વીણાવાદક પણ તેને પગે પડી બોલ્યો કે “હે દક્ષ ! મારા પર કૃપા કરી મને વીણા વગાડતાં શીખવો.” ત્યારે તે ધૂર્તરાજ મૂળદેવે કહ્યું કે
હું પણ બરાબર વીણા વગાડી જાણતો નથી. પરંતુ પાટલીપુર નગરમાં વિક્રમસેન નામે એક કળાચાર્ય છે, તે બરાબર જાણે છે અને હું તથા રાજપુત્ર મૂળદેવ તેના આશ્રયથી કાંઈક જાણીએ છીએ.”
આ પ્રમાણે વાત કરે છે તેવામાં દેવદત્તાને ઘેર વિશ્વભૂતિ નામના નાટ્યાચાર્ય આવ્યા. ત્યારે દેવદત્તાએ વામનને કહ્યું કે- “આ નાટ્યાચાર્ય ભરતના જેવા જ છે.” વામને કહ્યું કે-“તમે તેની પાસે શીખ્યા છો તેથી તમને તેવા જ લાગે, પરંતુ તેનું ખરું સ્વરૂપ હવે જણાશે.' એમ કહી વામને તે વિશ્વવિભૂતિને ભરતનાટ્ય સંબંધી કેટલાક પ્રશ્ન કર્યા, પરંતુ “આ વામન મૂર્ખ શું સમજે ?' એમ ધારી તેણે તેની અવગણના કરી. પછી તે વિશ્વભૂતિ પોતે જ ભરતની વ્યાખ્યા કરવા લાગ્યો. તેમાં તે વામન પૂર્વાપરનો વિરોધ દેખાડવા લાગ્યો. ત્યારે તેણે ગુસ્સો કરીને તેને કાંઈક અનુચિત વચન કહ્યું, તે સાંભળી મૂળદેવે હસીને કહ્યું કે- “હે રંગાચાર્ય ! સ્ત્રીઓને વિષે જ તમારો કોપ ચાલી શકે, બીજે ઠેકાણે નહીં.” તે સાંભળી તે લજ્જા પામી મૌન રહ્યો. તે જોઈ સ્નેહ ભરેલી દષ્ટિ વડે વામનની સન્મુખ