________________
૪ ૨
પ્રભાવથી આ નગર જીતાતું નથી.” આ પ્રમાણે તે વિચાર કરતો હતો, તેટલામાં તેને યોગી જાણી નગરના લોકોએ પૂછ્યું કે આ અમારા નગરનો રોધ ક્યારે દૂર થશે ?” તે સાંભળી ચાણક્ય કહ્યું કે-“જયાં સુધી આ દેવીઓની મૂર્તિઓ છે ત્યાં સુધી નગરનો રોલ ક્યાંથી દૂર થાય ? તે સાંભળી તરત જ નગરના લોકોએ તે સર્વ મૂર્તિઓ ઉખેડી નાંખી. ત્યારપછી તરત જ પર્વતક અને ચંદ્રગુપ્ત તે નગર પોતાને આધીન કરી લીધું. એ રીતે અનુક્રમે તેઓ નંદનો દેશ જીતતા જીતતા પાટલીપુત્ર પહોંચ્યા. તેનું મોટું લશ્કર જોઈ યુદ્ધ કરવા અશક્ત નંદ રાજાએ તેમની પાસે ધર્મદ્વાર માંગ્યું. ત્યારે ચાણક્ય કહ્યું- “એક રથમાં જેટલું લઈ જવાય તેટલું ધન, સ્ત્રી, પુત્રી વગેરે લઈ જાઓ.” નંદે તે પ્રમાણે કર્યું.
તે રથ લઈને બહાર નીકળ્યો, તે વખતે નંદ રાજાની એક કન્યા ચંદ્રગુપ્તની સન્મુખ વારંવાર જોવા લાગી. તેનો અભિપ્રાય જાણી નંદરાજાએ પુત્રીને કહ્યું કે–“તને આ ચંદ્રગુપ્ત પસંદ હોય તો તેની પાસે જા.” તે સાંભળી તે કન્યા તે રથમાંથી ઉતરી ચંદ્રગુપ્તના રથમાં ચડી. તે વખતે ચંદ્રગુપ્તના રથના પૈડાના નવ આરા ભાંગી ગયા. તે જોઈ અમંગળ જાણી ચંદ્રગુપ્ત તેણીનો નિષેધ કર્યો. ત્યારે ચાણક્ય તેને કહ્યું કે- “હે વત્સ ! તું તેનો નિષેધ ન કર. આ આરા ભાંગ્યા તે તો એવું સૂચવે છે કે નવ પેઢી સુધી તારો વંશ રાજ્ય કરશે.” તે સાંભળી ચંદ્રગુપ્ત તેને પોતાના રથમાં બેસાડી. પછી પર્વતક, ચંદ્રગુપ્ત અને ચાણક્ય એ ત્રણે નગરમાં પ્રવેશ કરી રાજમહેલમાં ગયા. ત્યાં એક વિષકન્યાને જોઈ પર્વતક કામથી વિહ્વળ થયો. તે જાણી ચાણકયે તે કન્યા તેને જ આપી. તેણીની પ્રથમ સંયોગ કરતાં જ પર્વતકના શરીરમાં વિષ વ્યાપ્યું. તે જોઈ ચંદ્રગુપ્ત તેનો કાંઈક ઉપાય કરવા તૈયાર થયો, એટલે ચાણકયે તેને ભૂકુટિની સંજ્ઞા કરી નિષેધ કર્યો, અને તેના કાનમાં કહ્યું કે- ‘તુલ્ય ધનવાળા, તુલ્ય સામર્થ્યવાળા, મર્મને જાણનારા, ઉઘોગી અને અર્ધ રાજયના ભાગીદાર એવા મિત્રને જે ન હણે, તે પોતે જ હણાય છે.” તે સાંભળી ચંદ્રગુપ્ત તેનો પ્રતીકાર કર્યો નહીં. એટલે તે પર્વતક મરણ પામ્યો. પછી ચંદ્રગુપ્ત સ્વતંત્રપણે આખું રાજય કરવા લાગ્યો.
નંદરાજાના સેવકો ચોરી કરીને ચંદ્રગુપ્તના દેશમાં ઉપદ્રવ કરવા