________________
૪૩
લાગ્યા. એક વાર ચોરના નિવારણનો ઉપાય વિચારતો ચાણક્ય નગર બહાર ગયો. ત્યાં તેણે એક નળદામ નામનો સાળવી જોયો, જુ પોતાના પુત્રને મંકોડો કરડી જવાથી ગુસ્સે થઈને મંકોડાનું આખું બિલ ખોદી તે સાળવી સર્વ મંકોડાને બાળતો હતો. આ જોઈ ચાણકયે યોગ્ય જાણી તેને જ કોંટવાળા નીમ્યો. તે નળદામે સર્વ ચોરોને પ્રગટ કરી તેમનો નાશ કર્યો. તેથી નિષ્કંટક રાજ્ય થયું.
એક વાર રાજાનો ખજાનો ધનથી ભરવાનો ચાણક્યે વિચાર કર્યો. તેણે નગરના સર્વ ધનાઢ્ય વેપા૨ીઓને જમવા નોતર્યા. તે સર્વને ભોજન કરાવ્યા પછી ચંદ્રહાસ મદિરા પાઈ. તે સર્વે ઉન્મત્ત થયા પછી ચાણક્ય ઊભો થઈ નૃત્ય કરતો બોલ્યો કે—‘‘મારે ગેરુના રંગેલાં બે વસ્ત્રો છે. ત્રિદંડ છે, સુવર્ણનું કમંડળ છે અને રાજા મારે વશ છે, તેથી મારા નામની હોલા-ઝલ્લરી વગાડો.” તે સાંભળી તેઓમાંથી એક ઊભો થયો, અને કોઈની પાસે આજ સુધી પ્રગટ નહીં કરેલી પોતાની લક્ષ્મી પ્રગટ કરતો બોલ્યો કે—‘હાથીના પગલે પગલે લાખ લાખ રૂપિયા મૂકું એ રીતે તે હાથી એક હજાર યોજન સુધી જાય તેટલું ધન મારી પાસે છે. તેથી મારા નામની હોલા વગાડો.’’ તે સાંભળી બીજો ઉન્મત્ત બોલ્યો— “એક આઢક તલ વાવવાથી તે સારી રીતે પાકીને તેના જેટલા તલ ઉતરે તેટલા લક્ષ ટાંક મારી પાસે છે, તેથી મારી પણ હોલા વગાડો.” ત્યા૨પછી બીજો બોલ્યો—‘મારે ઘેર એટલી બધી ગાયો છે કે તેમના એક જ દિવસના માખણ વડે પાળ કરીને વર્ષાઋતુની મોટી ગિરિનદીનો પ્રવાહ રોકી શકું. તેથી મારી પણ હોલા વગાડો.’’ વળી બીજો બોલ્યો—મારે ત્યાં એક દિવસે જન્મેલા જાતિવંત અશ્વોના વછેરાની કેશવાળી વડે આ આખું નગર વીંટી શકાય, તેટલા માટે અશ્વો છે, માટે મારી પણ હોલા વગાડો.’’ ત્યારપછી વળી બીજો બોલ્યા— ‘“મારે ઘેર બે જાતની શાળી છે, પ્રસૂતિકા અને ગર્દભિકા એવા તેના નામ છે. તે હંમેશાં વાવીએ, લણીએ અને હંમેશાં ઉગે એવી છે. એ બે રત્નો મારી પાસે છે તેથી મારી પણ હોલા વગાડો.'' વળી બીજો કોઈ બોલ્યો કે—મારી પાસે પુષ્કળ ધન રોકડું છે. તેથી હું હંમેશાં ચંદનથી લીંપાયેલો જ રહું છું, મારે કોઈ વખત પરદેશ જવું પડતું નથી, હું કોઈ પણ વખત દેવું કરતો નથી. અને મારી પત્ની નિરંતર મારે આધીન છે. તેથી મારી પણ હોલા વગાડો.' આ પ્રમાણે