________________
૪૧
લાગ્યો. એટલે તેના જ ખડ્ગ વડે ચાણક્યે તેને મારી નાંખ્યો. પછી ચંદ્રગુપ્તને સરોવરમાંથી બહાર કાઢી તેને અશ્વ પર બેસાડી ચાણક્ય આગળ ચાલ્યો. માર્ગમાં તેણે બાળકને પૂછ્યું કે—“હે વત્સ ! મેં તને જે વખતે પેલા ઘોડેસવારને દેખાડ્યો ત્યારે તેં તારા મનમાં શું ધાર્યું હતું ?'' ચંદ્રગુપ્તે કહ્યું“મેં એમ વિચાર્યું હતું કે મને જે આ પ્રમાણે કરવાનું કહે છે તે કાંઈ પણ મારા હિતને માટે જ હશે.' તે સાંભળી ચાણક્યે વિચાર્યું કે—‘“આ ચંદ્રગુપ્ત મારા પર પૂર્ણ વિશ્વાસુ હોવાથી સર્વ પ્રકારે યોગ્ય જ છે.'
આગળ જતાં ચંદ્રગુપ્ત ભૂખ્યો થયો, ત્યારે તેને માટે ભોજનની શોધ કરતા ચાણક્યે તાજો જ જમેલો એક બ્રાહ્મણ જોયો તેનું ઉદર વિદારી-પેટ ફાડીને ચાણક્યે તેમાંથી દહીં અને ભાત કાઢી ચંદ્રગુપ્તને જમાડ્યો. ત્યારપછી ગામેગામે ભિક્ષા મેળવતો ચાણક્ય ચંદ્રગુપ્તને સાથે રાખી ભ્રમણ કરવા લાગ્યો. એક વાર કોઈ ગામમાં ચાણક્ય કોઈ વૃદ્ધાને ઘેર ભિક્ષા માગવા ગયો. ત્યાં તે વૃદ્ધાએ બાળકને ખાવા માટે વાસણમાં ખીર પીરસી હતી. તેમાં તે બાળકે વચ્ચે હાથ નાંખ્યો, તેથી તે દાઝ્યો, અને રોવા લાગ્યો. ત્યારે તેને વૃદ્ધાએ કહ્યું કે—“હે મૂઢ ! તું પણ ચાણક્યની જેવો મૂર્ખ જણાય છે.” તે સાંભળી ચાણક્યે વૃદ્ધાને પૂછ્યું કે—“હે માતા ! તમે ચાણક્યને શા ઉપરથી મૂર્ખ કહ્યો ?'' વૃદ્ધાએ કહ્યું-‘ભોજનમાં અને રાજ્ય ગ્રહણ કરવામાં પ્રથમ આજુ બાજુથી ગ્રહણ કરવું જોઈએ અને પછી વચ્ચે હાથ નાંખવો જોઈએ, નહીં તો દાઝી જવાય.'' તે સાંભળી ચાણક્યે પોતાની ભૂલ મનમાં કબૂલ કરી.
પછી ચાણક્ય હિમવાન પર્વત તરફ ગયો. ત્યાં પર્વતક નામે રાજા હતો. ત્યાં જઈને તેની સાથે મૈત્રી કરીને ચાણક્યે કહ્યું કે—“નંદરાજાનું રાજ્ય લઈને તમે અને આ ચંદ્રગુપ્ત અર્ધું અર્ધું વહેંચી લ્યો.' તે વચન પર્વતક રાજાએ અંગીકાર કર્યું. પછી સૈન્ય સહિત તેઓ ત્યાંથી ચાલ્યા. નંદના દેશમાં આવી માર્ગમાં જેટલા ગામ તથા નગર આવ્યા તેને જીતતા જીતતા એક મોટા નગર પાસે આવ્યા. તે નગર તેઓ ગ્રહણ કરી શક્યા નહીં, ત્યારે ચાણક્ય પરિવ્રાજકનો વેષ ધારણ કરી નગરમાં ગયો. તેમાં ફરતા તેણે પ્રભાવશાળી દેવીઓની સાત પ્રતિમાઓ જોઈ વિચાર્યું કે—‘આ દેવીઓના