________________
૧૧૭
દુરાચાર જોવાને અસમર્થ છતાં લોકાપવાદથી ભય પામતો મરુભૂતિ તેનો પ્રતિકાર કર્યા વિના શીઘ્ર ત્યાંથી નીકળી ગયો. પછી કાંઈક વિચાર કરી મરુભૂતિએ તે સર્વ વૃત્તાંત અરવિંદ રાજા પાસે જઈને કહ્યું. રાજાએ પણ ક્રોધ પામી કમઠને નગર બહાર કાઢી મૂકવા માટે હુકમ કરતાં આરક્ષકોએ ગધેડા પર બેસાડી ચોતરફ ફેરવી વિડંબનાપૂર્વક નગરમાંથી કાઢી મૂક્યો. તેથી વૈરાગ્ય પામી વનમાં જઈ તે કમઠ તાપસવ્રત ગ્રહણ કરી ઉગ્ર બાળતપ કરવા લગ્યો.
આ વૃત્તાંત જાણી પશ્ચાત્તાપ પામેલા મરુભૂતિએ વિચાર કર્યો કે— “મને ધિક્કાર છે કે મેં રાજાની પાસે ઘરનું છિદ્ર ઉઘાડું કરી મોટાભાઈને વિડંબના પમાડી. ‘ઘરનું દુશ્ચરિત્ર પ્રગટ કરવું નહીં.' એ નીતિનું વચન પણ ક્રોધથી અંધ થયેલા મને સ્મરણમાં રહ્યું નહીં, તો હજુ પણ મોટાભાઈ પાસે જઈ આ મારા અપરાધને હું ખમાવું.' એમ વિચારી વનમાં જઈ તે મોટાભાઈના પગમાં પડ્યો. તે વખતે તે દુષ્ટ બુદ્ધિવાળા અને દુષ્કર્મમાં જ તત્પર એવા કમઠે વિચાર્યું કે—“આણે જે મારી વિડંબના કરી છે તે મને મૃત્યુ કરતાં પણ અધિક દુઃખકારક છે.” એ વિચારી મહાક્રોધથી એક મોટી શિલા ઉપાડી નાનાભાઈના મસ્તક પર મારી, તેથી તત્કાળ તે મરુભૂતિ મરણ પામી આર્તધ્યાનને લીધે વિંધ્યાચલની અટવીમાં યૂથનો સ્વામી હાથી થયો.
એક વખત અરવિંદ રાજા પોતાની રાણીઓ સાથે શરદઋતુમાં અગાશીમાં ક્રીડા કરતો હતો. તે વખતે આકાશમાં વાદળાં ચડી આવ્યાં. તે સાથે ઇંદ્રધનુષ, ગર્જના અને વીજળીના ચમકારા પણ થવા લાગ્યા. તે સર્વ જોઈ ‘‘અહો ! આ અતીવ=ઘણું જ રમણીય છે.” એમ રાજાએ તેની પ્રશંસા કરી. થોડીવારમાં તે વાદળાં સર્વ આકાશમાં વ્યાપી ગયાં અને પાછાં તરત જ વાયુના ઝપાટાથી વીખરાઈ ગયાં. તે જોઈ રાજાએ વિચાર્યું કે— ‘જેમ આ વાદળાં ક્ષણવારમાં દેખાઈને વીખરાઈ ગયાં, તે જ રીતે આ જગતના સર્વ પદાર્થો વિનશ્વર છે, તેમાં પ્રીતિ કરવી ફોગટ છે.'
આ પ્રમાણે વિચારતાં જ રાજાને અવધિજ્ઞાન પ્રાપ્ત થયું. તરત જ રાજય પર પોતાના પુત્રને સ્થાપન કરી સદ્ગુરુની પાસે ચારિત્ર અંગીકાર