________________
૧૧૬
અને મરુભૂતિ નામના બે પુત્રો હતા. તે બંનેને અનુક્રમે વરુણા અને વસુંધરા નામની પત્નીઓ હતી. એક વખત વિશ્વભૂતિ પુરોહિત બંને પુત્રોને ઘરનો ભાર સોંપી, અનશન ગ્રહણ કરી, સ્વર્ગે ગયા. તેની ભાર્યા અનુદ્ધરા પણ પતિના વિયોગથી શોક અને તપ વડે શરીરનું શોષણ કરી મૃત્યુ પામી. બંને ભાઈઓએ માતાપિતાની ઉત્તરક્રિયા કરી. પછી રાજાએ મોટા પુત્ર કમઠને પુરોહિત પદે સ્થાપન કર્યો. મરુભૂતિ વ્રત લેવાની ઇચ્છાથી વિષયોથી વિમુખ થઈ ધર્મકર્મમાં અત્યંત તત્પર થયો.
એક વખત નવા યૌવનવાળી અને મનોહર આકૃતિવાળી નાનાભાઈની પ્રિયા વસુંધરાને જોઈ કમઠ તેણી પર આસક્ત થયો. તેથી સ્વભાવથી જ પરસ્ત્રીમાં લંપટ એવો તે કમઠ કામદેવરૂપી વૃક્ષના દોહદ સમાન મધુર વચનો વડે તેણી સાથે વાતો કરવા લાગ્યો. એક વખત તેણે તેણીને કહ્યું કે–“હે મુગ્ધા ! ભોગ વિના ફોગટ આ યુવાવસ્થાને કેમ ગુમાવે છે ? જો મારો નાનો ભાઈ સત્ત્વ રહિત હોવાથી તેને સેવતો નથી, તો તે મનોહર ! મારી સાથે ક્રીડા કર.” એમ કહી પોતાના ઉત્સંગમાં આદરપૂર્વક બેસાડી. એટલે પ્રથમથી જ ભોગને ઇચ્છતી વસુંધરાએ તેનું વચન અંગીકાર કર્યું. પછી તે બંને વિવેક, મર્યાદા અને લજ્જાનો ત્યાગ કરી એકાંતમાં પશુક્રિયા=કામભોગ સેવવા લાગ્યા.
કેટલેક કાળે કમઠની સ્ત્રી વરુણાએ તેમનો આ અનાચાર જાણી ઈર્ષ્યાને લીધે તે સર્વ વૃત્તાંત મરુભૂતિને કહ્યો. તે સાંભળી ““અસંભવિત વાતને પ્રત્યક્ષ જોયા વિના સત્ય કેમ માનવી ?” એમ મનમાં વિચાર કરતો મરુભૂતિ કમઠ પાસે જઈ બોલ્યો કે “હે ભાઈ ! હું કાંઈ કાર્યને માટે પરગામ જાઉં છું.” એમ કહી ગામ બહાર જઈ ભિક્ષુકનો વેષ લઈ રાત્રિએ ઘેર આવી અવાજ બદલી કમઠને કહ્યું કે– “દૂર દેશથી આવું છું, મને રાત્રિવાસો રહેવા માટે કાંઈક સ્થાન આપો.” તે સાંભળી સાચી વાત નહીં જાણતા કમઠે તેને પોતાના ઘરની પાસેના એક ઓરડામાં રહેવાનું કહ્યું, એટલે તે બંને કામાંધની દુષ્ટ ચેષ્ટા જોવાની ઇચ્છાથી તે તેમાં ખોટી નિદ્રાએ સુતો. પછી “મભૂતિ બહારગામ ગયો છે.” એમ ધારી વસુંધરા અને કમઠ નિઃશંકપણે ક્રીડા કરવા લાગ્યા. તે મરુભૂતિએ સાક્ષાત્ જોયું. આવો તેમનો