________________
૪૦
* 2000àply l?'
બને. અનુકંપા, એ તો આદમીનું આભૂષણ છે. જેનામાં અનુકંપા નથી, તેનામાં બીજુ સારૂં હોય પણ શું ? દયા વિનાનો માનવી, એ સાચો માનવી જ નથી. દયા પણ કોરી હોતી નથી. જેનામાં દયા છે, તે છતી શક્તિએ દયાનો અમલ ન કરે, એ બને કેમ? મૈત્રી, પ્રમોદ, કરૂણા અને મધ્યસ્થતા એ ચાર ભાવનાઓ કહી,, એનો અર્થ શો ? પર હિતની ભાવના ભાવવાની ખરી, પણ પરહિતનો પ્રયત્ન કરવાનો નહિ, એમ? જેનામાં પરહિત ચિંતારૂપ ભાવના હોય, તે તો પરહિતની શક્ય સાધનામાં પણ ઉજમાળ જ હોય. પરહિતના પ્રયત્નથી બેદરકારમાં, પરહિતિચિન્તારૂપ મૈત્રી ભાવના હોય જ નહિ. એ જ રીતે એ કરૂણા ભાવનામાં પણ શું ? ‘બિચારો દુ:ખી છે’ એમ કહીને ખસી જ્વાનું નહિ. તેનાં દુ:ખને દૂર કરવાનો શક્ય પ્રયત્ન પણ કરવાનો. સાચી ભાવના જ તે કે જે શક્ય પ્રયત્નમાં પ્રેર્યા વિના રહે નહિ. શક્ય અમલ વિનાની વાંઝણી ભાવના એ વસ્તુત: ભાવના જ નથી. આ રાજા ખરેખર કૃપાળુ છે અને માટે જ તે, શ્રીમતી સીતાજીના રુદનને સાંભળતાની સાથે જ, શ્રીમતી સીતાજીની પાસે આવે છે.
રાજા કૃપાભાવથી પ્રેરાઈને શ્રીમતી સીતાજીની પાસે આવે છે, પણ શ્રીમતી સીતાજીને જુદી જ શંકા આવે છે. શ્રીમતી સીતાજીને લાગે છે કે, ‘આ કોઈ ચોર લૂંટારા છે.’ આથી સૌથી પહેલું તો પોતે એ કરે છે કે, પોતાના અંગ ઉપરનાં આભૂષણો ઉતારીને તેઓની સામે ધરે છે. શ્રીમતી સીતાજીએ કેમ આમ ર્યું હશે ? એ જ માટે કે, આભૂષણો આપ્યું પણ આ આફત જો ટળતી હોય, તો ટાળી દેવી. આભૂષણો આપીને પણ શીલ ઉપરના આક્રમણથી બચી શકાતું હોય, તો બચી જ્યું. શીલ ઉપરના આક્રમણને રોકવાના હેતુથી, સર્વસ્વ દઈ દેવું પડે તોય તે દેતાં સતી સ્ત્રીઓને આંચકો આવે નહિ; કારણકે, સતી સ્ત્રીઓને મન શીલ એ જ સર્વસ્વ હોય છે. શીલ ગયું તો સઘળું જ ગયું અને શીલ રહ્યું તો સઘળું જ રહ્યું એવી સતી સ્ત્રીઓની અવિચળ માન્યતા હોય છે. આ જ કારણે, મહાસતી શ્રીમતી સીતાજી આભૂષણો
