________________
ભાવના હોવી જોઈએ. મારા પ્રત્યે દુશ્મનાવટ રાખનાર પણ કલ્યાણને પામે, એવી અંતરમાં મનોવૃત્તિ હોવી જોઈએ.
જીવનમાં આ ભાવનાનો શક્ય એટલો અમલ પણ હોવો જોઈએ. આ ભાવના વિના વિશિષ્ટ ધર્મને કોઈપણ આત્માર્થી આત્મા યથાર્થરૂપે કોઈ રીતે પામી કે આરાધી શકે, એ શક્ય નથી. હવે જ્યાં આપણા પ્રત્યે દુશ્મનભાવ રાખનારનાં પણ કલ્યાણની ભાવના હોવી જોઈએ, ત્યાં આપણા ભલાનું ચિત્તવન કરનાર અને આપણા ભલાને માટે પ્રયત્નશીલ બનનારનો ઉપકાર માનવાનો હોય કે નહિ ?
સભા : ઉપકાર માનવો જ જોઈએ.
પૂજ્ય શ્રી ઃ જેનામાં અંશે પણ કૃતજ્ઞતા ગુણ હોય, તે તો ભલું કરનારનો ઉપકાર માનવાનું ચૂકે જ નહિ. કૃતજ્ઞતા ગુણથી દેખીતી રીતે પણ ઘણા ફાયદા થાય છે. તમે સામાના થોડા પણ ઉપકારને પ્રધાન બનાવી તેનો ઉપકાર માનો, એથી તમારા ભલાને માટે વધુ પ્રયત્ન કરવાની વૃત્તિ સામાના અત્તરમાં ઉદ્દભવે છેતેમજ બીજા પણ આત્માઓનું ભલું કરવાનું એ ઉત્સાહિત બને છે.
આ રીતે ભલામાં સારામાં બીજાનો ઉપકાર માનવારૂપ કૃતજ્ઞતા ગુણ જેનામાં છે, તે કૃતજ્ઞ આત્મા સ્વ-પર ઉભયનો ઉપકાર સાધી શકે છે. વળી જે પોતાની ઉપર અન્ય આત્માઓએ કરેલા થોડાપણ ઉપકારને પ્રધાન બનાવી, પોતાની ઉપર ઉપકાર કરનાર અન્યનો ઉપકાર માનવા તૈયાર થાય છે, તે કૃતજ્ઞ આત્માની પરહિતની વૃત્તિ, એ કારણે પણ વિકાસ પામે છે.
બીજી તરફ કૃતપ્ત આત્મા સામામાં રહેલી સ્વ-પરની ઉપકાર કરવાની વૃત્તિનો ઘાતક બને છે. તમારા ઉપર ઉપકાર કરનાર વિશિષ્ટ કોટિના આત્માની વાત જુદી છે, પણ જો એ સામાન્ય કોટિનો આત્મા હોય તો તમને કૃતઘ્નપણે વર્તતા જોઈને એમ વિચારે કે, આ દુનિયામાં કોઈનું ભલું કરવા જેવું જ નથી. ઉપકાર કરીએ તો ય આજના જીવો ઉપકારનો બદલો અપકારથી વાળે છે.' ઉપકાર
થયો. મહત્ત આત્તિમાં અદાલત...૧
