________________
૧૦
તેમ વિણ ભજ છે...........
આત્મનિંદા એ વિવેકને આધીન છે અહીં મહાસતી શ્રીમતી સીતાજી વનમાં ભયભીત બનીને અહીંથી તહીં એમ ભમી રહ્યા છે. વનમાં ભમતાં શ્રીમતી સીતાજી પગલે પગલે સ્કૂલના પામે છે અને વારંવાર રડે છે, છતાં એમની એ વખતની પણ મનોવૃત્તિ કઈ જાતિની છે, એ જાણો છો ? એ સૂચવવાને માટે કલિકાલસર્વજ્ઞ, આચાર્યભગવાન્ શ્રી હેમચન્દ્રસૂરીશ્વરજી મહારાજાએ ફરમાવ્યું છે કે,
“મલ્મિનિમેવ જિન્દન્તિ, પૂર્વટુdoમદુહિતમ્ ?” ‘એવી રીતે ભયંકર વનમાં ભમતાં એવા પણ શ્રીમતી સીતાજી, પૂર્વના દુષ્કર્મથી દૂષિત એવા પોતાના આત્માને જ નિદિ રહયાં છે.' સવિવેકનો જ આ પ્રભાવ છે, વિચાર કરો કે, શ્રીમતી સીતાજીએ આ ભવમાં એવું કોઈ જ કૃત્ય કર્યું છે, કે જેના યોગે આવી આપત્તિ આવે ? નહિ જ. તે છતાં પણ આપણે જોયું કે, આપત્તિ આવી છે અને શ્રીમતી સીતાજી એમાં પોતાની જ ખામી જોઈ રહ્યા છે. એમના હૈયામાં પૂરેપૂરી ખાત્રી છે કે, દુષ્કર્મથી જે દુષિત હોય છે. તેને જ દુ:ખ આવે છે. જેણે પોતાના આત્માને કોઈપણ કાળે દુષ્કર્મથી દુષિત ન બનાવ્યો હોય, તેના ઉપર આપત્તિ આવે, એ સંભવિત જ નથી, આવા સંક્રના સમયે પણ બીજા કોઈને દોષ દેવો નહિ અને પોતાના આત્માની જ નિન્દા કરવી. એ વિવેકને જ આભારી છે. જેના હૈયામાં વિવેક-દીપક પ્રગટ્યો નથી. તેના હૈયામાં તો આવા સંકટના સમયે એવા એવા વિચારો આવે કે ન પૂછો વાત.
ખામી જોતાં શીખો મિથ્યાત્વના ઉદયથી આત્મા દોષને દોષ રૂપે જોઈ શક્તો નથી. એવા પણ આત્માઓ હોય છે કે, પોતાનું એક સામાન્ય પણ કામ બગડે, તો તેમાં પણ સેંકડોને ગાળો દઈ દે. ફલાણાએ બગાડ્યું, ફલાણો વચ્ચે આવ્યો. ફલાણાએ મદદ ન કરી અને એમ કેટલાયને દોષ દે ! પોતાનો દોષ તો જુએ જ નહિ. એવા આદમીને ધર્મના નિર્દક બનતાં પણ વાર લાગે નહિ. કહેશે કે, ‘ધર્મ ઘણો ર્યો, પણ છેવટે દશા તો આજ થઈને? પણ એ ન વિચારે કે, આ ફળ ધર્મનું છે કે તે
