________________
षष्ठः प्रस्तावः
८४५
पणामसि ताधे पया थिरा होइत्ति, केवलं तंमि कयभोयणे सद्वाणमुवगए गेहस्स अन्न ओमुहं दारं करेज्जासि, मा सो कहंपि मुणित्ता भोयणसरूवं गेहं दहेज्ज' त्ति । पडिवन्नं च सयलं ती । तम्मि यदि पसूया सा मएल्लयदारयं, तओ जहाभणियविहाणेण पायसं काऊण दुवारदेसे ठिया अतिहिं निहालेइ ।
एत्थंतरे गोसालो अणेगमंदिरपरिच्चागं कुणमाणो समागओ तं पएसं । दिट्ठो अणाए, सायरं उवणिमंतिओ य समाणो पविट्ठो तंमि गेहे। दिन्नमासणमिमीए । उवविट्ठो एसो । ठावियं से पुरओ भायणं, परिवेसियं च घयमहुसणाहं पुव्वसंसिद्धं पायसभत्तं, 'कहं एत्थ मंससंभवो त्ति सबुद्धीए निच्छिऊण संतोसमुव्वहंतेण भुत्तमणेणं । भुंजिऊण गओ भगवओ मूलं, ईसिं विहसियं काऊण भणिउं पवत्तो- 'भयवं! तुमए चिरं नेमित्तिगत्तणं कयं, नवरि अज्ज विहडियं', सिद्धत्थेण भणियं - 'भद्द! मा ऊसुगो होसु, अवितहमम्ह वयणं, जइ पुण न सद्दहेसि ता उव्वमेसु जेण पच्चक्खं हवइ ।' तओ अंगुलिं गलए दाऊण वमियमणेण । अन्यतोमुखं द्वारं क्रियताम्, मा सः कथमपि ज्ञात्वा भोजनस्वरूपं गृहं दहेत्' इति । प्रतिपन्नं च सकलं तया । तस्मिन् च दिने प्रसूता सा मृतदारकम्, ततः यथाभणितविधानेन पायसं कृत्वा द्वारदेशे स्थिता अतिथिं निभालयति ।
अत्रान्तरे गोशालः अनेकमन्दिरपरित्यागं कुर्वन् समागतः तं प्रदेशम् । दृष्टः अनया, सादरम् उपनिमन्त्रितश्च सन् प्रविष्टः तस्मिन् गृहे । दत्तमासनम् अनया। उपविष्टः एषः । स्थापितं तस्य पुरतः भाजनं, परिवेषितं च घृत-मधुसनाथं पूर्वसंसिद्धं पायसभक्तम् । कथमत्र मांससम्भवः ! इति स्वबुद्ध्या निश्चित्य सन्तोषमुद्वहता भुक्तमनेन। भुक्त्वा गतः भगवतः मूलम्, ईषद् विहसितं कृत्वा भणितुं प्रवृत्तवान् 'भगवन्! त्वया चिरं नैमित्तिकत्वं कृतम्, नवरं अद्य विघटितम् ।' सिद्धार्थेन भणितं 'भद्र! मा उत्सुकः भव, अवितथं मम वचनम्, यदि पुनः न श्रद्दधासि तदा उद्वम येन प्रत्यक्षं भवति । ततः अङ्गुलीं गलके दत्वा वमितम् अनेन । दृष्टा બાજુ કરી લેવું કારણ કે કદાચ ભોજનનું સ્વરૂપ જાણીને તે ઘરને બાળે નહિ.' એ બધું તેણે કબૂલ કર્યું. પછી તે જ દિવસે તેણે મૃત બાળકને જન્મ આપ્યો એટલે પૂર્વોક્ત વિધિ પ્રમાણે પાયસ બનાવી, અતિથિની રાહ જોતી તે દ્વાર પર બેઠી. એવામાં અનેક ભવનોનો ત્યાગ કરતાં ગોશાળો તે સ્થાને આવ્યો. એટલે આદરપૂર્વક તેણે નિમંત્રણ કરતાં તે ઘરમાં દાખલ થયો. ત્યાં તેણે આસન આપતાં તે બેઠો અને તેની આગળ ભાજન મૂકી, પૂર્વે તૈયાર કરેલ ધૃત-મધુ સહિત પાયસ પીરસ્યું. ત્યારે ‘આમાં માંસનો સંભવ ક્યાંથી?' એમ સ્વબુદ્ધિથી નિશ્ચય કરી, સંતોષ પામતાં તેણે ભોજન કર્યું. પછી જમીને ભગવંત પાસે જતાં જરા હસીને તે કહેવા લાગ્યો કે-‘હે ભગવન્! તમે લાંબો વખત નૈમિત્તિકપણું કર્યું, પણ આજે તે ખોટું પડ્યું.' સિદ્ધાર્થે કહ્યું-‘હે ભદ્ર! ઉતાવળો ન થા. અમારું વચન કદી મિથ્યા ન થાય. જો તને ખાત્રી ન થતી હોય તો વમન કર કે જેથી સાક્ષાત્ સમજવામાં આવે.' પછી ગળામાં આંગળી નાખીને તેણે વમન કર્યું અને તે વિકૃત પાયસમાં માંસ, કેશાદિના સૂક્ષ્મ અવયવો જોયા. તે જોતાં