________________
४८
श्लोड :
ઉપમિતિભવપ્રપંચા કથા ભાગ-૪ / ચતુર્થ પ્રસ્તાવ
अथवा
निरक्षरोऽपि वाचालो, लोकमध्येऽतिगौरवम् । वागाडम्बरतः प्राप्तो, यः स्यादन्योऽपि मानवः ।।२।। स सर्वो निकषप्राप्तः, प्राप्नोत्येव विडम्बनाम् ।
महाहास्यकरीं मूढो, यथाऽयं रिपुदारणः ।। ३ ।। युग्मम् ।।
श्लोकार्थ :
અથવા અન્ય પણ જે માનવ નિરક્ષર પણ વાચાલ વાણીના આડંબરથી લોકમધ્યે અતિગૌરવને પામેલો થાય, તે સર્વ નિકષપ્રાપ્ત=કસોટીને પામેલો, મૂઢ મહાહાસ્યને કરનારી વિડંબનાને પ્રાપ્ત डरे छे प्रेमां जा रिपुहारा ॥२-3|
कुमाराद्यवस्थाः
मम तु तातोपाध्याय कर्णोत्सारकेण परस्परं तथाजल्पन्तौ पश्यतः समुत्पन्नो मनसि विकल्प:अये! बलात्कारेण मामेतौ जल्पयिष्यतः । ततो भयाऽतिरेकेण स्तम्भितं मे गलकनाडीजालं निरुद्धश्चोच्छ्वासनिःश्वासमार्गः, संजाता म्रियमाणाऽवस्था । ततो हा पुत्र ! हा तात ! हा तनय ! किमेतदिति प्रलपन्ती वेगेनाऽऽगत्य शरीरे लग्ना ममाऽम्बा विमलमालती, पर्याकुलीभूतः परिजनः, किं कर्तव्यताविमूढा वसुंधरा, विस्मितो नरकेसरी । तातेनाऽभिहितं - गच्छत भो लोकाः गच्छत न पटुः शरीरेणाऽद्य कुमारः, पुनर्जल्पो भविष्यति । तदाकर्ण्य निर्गता वेगेन लोकाः, मिलिता बहिस्त्रिकचतुष्कचत्वरादिषु, अहो रिपुदारणस्य पाण्डित्यमहो पाण्डित्यमिति प्रवृत्तं प्रहसनं, प्रहितौ लज्जाऽवनम्रेण तातेन कलोपाध्यायनरकेसरिणौ, गतः स्वाऽऽवासस्थाने नरकेसरी । चिन्तितमनेन - दृष्टं यद् द्रष्टव्यं दीयतां प्रभाते प्रयाणकमिति । ममाऽपि निर्जनीभूते मन्दीभूतं भयं स्वस्थीभूतं शरीरं, तातस्य तु हृतराज्यस्येव वज्राहतस्येव महाचिन्ताभराक्रान्तस्य लङ्घितं तद्दिनं, समागता रजनी, न दत्तं प्रादोषिकमास्थानं, निवार्य जनप्रवेशं प्रसुप्तः, केवलं तया चिन्तयाऽपनिद्रेणैवाऽतिवाहितप्राया विभावरी ।
કુમારની આધ અવસ્થા
વળી, કર્ણના ઉત્સારકથી પરસ્પર તે પ્રકારે બોલતા એવા પિતા અને ઉપાધ્યાયને જોતા મારા મનમાં વિકલ્પ ઉત્પન્ન થયો. આ=પિતા અને ઉપાધ્યાય, મને બલાત્કારથી બોલાવશે. તેથી ભયના અતિરેકથી મારી ગલાની નાડીનો જાલ સ્તમ્ભત થયો. ઉચ્છ્વાસ નિઃશ્વાસ માર્ગ નિરુદ્ધ થયો. પ્રિયમાણ અવસ્થા પ્રાપ્ત થઈ. તેથી હે પુત્ર, હે વત્સ, હે પુત્ર ! આ શું છે એ પ્રમાણે બોલતી વેગથી