________________
શતકનારા પંચમકર્મગ્રંથ
બંધના સ્વામી કહે છે એટલે કે કઈ પ્રકૃતિનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશબંધ કોણ કરે તે કહે છે.
આ ગાથામાં કહેલા ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશબંધના સ્વામીઓમાં સાસ્વાદન અને મિશ્રગુણસ્થાન સિવાયના ગુણઠાણાવાળા જીવો જાણવા, કારણકે સાસ્વાદન અને મિશ્રગુણઠાણે ઉત્કૃષ્ટ યોગનો અભાવ છે. તેથી આ બે ગુણઠાણાવાળા કોઈપણ પ્રકૃતિના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશબંધક ન હોય.
હવે આયુષ્ય વિગેરેના ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશબંધના સ્વામીનું કિંચિત્ સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે. આયુષ્ય :- આયુષ્યનો બંધ ૭ માં ગુણઠાણા સુધી છે. પરંતુ સાસ્વાદન અને મિશ્ર ગુણઠાણવાળા જીવો ઉત્કૃષ્ટયોગના અભાવથી ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશ બંધ ન કરે તેથી બાકીના મિથ્યાત્વ અને અવિરત સમ્યગ્દષ્ટિ આદિ ચાર ગુણઠાણાવાળા ઉત્કૃષ્ટ યોગી, સંજ્ઞી પર્યાપ્તા જીવો યથાસંભવ આયુષ્યનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશબંધ કરે છે. મોહનીય - મોહનીયનો બંધ ૯ મા ગુણઠાણા સુધી છે તેથી ૨-૩ ગુણઠાણા વિના બાકીના મિથ્યાત્વાદિ સાત ગુણઠાણાવાળા ઉત્કૃષ્ટયોગી જીવો મોહનીયનો ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશબંધ કરે છે. અહીં આયુષ્ય ન બંધાય તે વખતે ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશબંધ જાણવો, કારણકે આયુષ્યના ભાગમાં જતા કર્મપ્રદેશોનો કંઈક ભાગ મોહનીયને અધિક પ્રાપ્ત થાય છે. ૬ મૂળ પ્રકૃતિ અને ૧૭ ઉત્તર પ્રકૃતિ - આયુષ્ય અને મોહનીય વિના શેષ ૬ મૂળ પ્રકૃતિ અને સૂક્ષ્મ સંપરાય ગુણઠાણે બંધાતી જ્ઞાનાવરણીય પ, દર્શનાવરણીય ૪ અંતરાય પ, સાતાવેદનીય, યશનામ અને ઉચ્ચગોત્ર એ ૧૭ પ્રકૃતિનો બંધ ૧૦ મા ગુણઠાણા સુધી છે. પરંતુ ઉત્કૃષ્ટ પ્રદેશબંધ ૧૦મા ગુણઠાણે જ હોય છે. કારણકે સાતમા ગુણઠાણાના અંતે આયુષ્યનો અને નવમા ગુણઠાણાના અંતે મોહનીયનો અબંધ થવાથી આયુષ્ય અને મોહનીયના પ્રદેશ ભાગ આ ૬ મૂળપ્રકૃતિ અને ૧૭ ઉત્તર પ્રકૃતિને પ્રાપ્ત થાય છે. વળી યશનામને તો નામકર્મની શેષ સર્વ પ્રકૃતિનો અબંધ થવાથી શેષ સર્વ પ્રકૃતિઓનો ભાગ પ્રાપ્ત થાય છે. અને ૪
177
