________________
૫. કલ્યાણવિજયજી મ. ગંડકીની પૂર્વમાં વૈશાલી અને પશ્ચિમ કાંઠે કુંદપુર, વાણિજ્યગ્રામ, કમરગામ તથા કોલાય હોવાનું માને છે. જ્યારે આ. શ્રીવિજયેંદ્રસૂરિ આ માન્યતાને જમણા રૂપ જાહેર કરી ગંઠાની પૂર્વ કાંઠે વાલી તથા
શ્રામને અને પશ્ચિમી કો કમર ગ્રામ, કોલા તથા વાણિજ્યગ્રામને સ્થાપે છે. જો કે કુંડગ્રામની સ્થાપના માટે છે અને વિદ્વાનમાં જ મતભેદ છે પરંતુ શાસમાં કુશામ અને કર્માર ગામની વચ્ચે જળમાર્ગ અને સ્થળમાર્ગ એમ બે માર્ગો ૨૯ બતાવ્યા છે, તેના હિસાબે તે આ બનેય
ન્યતાઓ ખેતી કરે છે. બાકી વૈશાલી પાસે ગંડકી નદી હતી, એ નાકર વાત છે.
શાસ્ત્રમાં ક્ષત્રિયકુંડ પાસે ગંડકી નામની નદી હવાને કે ગંડકીને કાંઠે કુડપુર હવાને એક પણ ઉલ્લેખ નથી. એટલે ક્ષત્રિયકુંડ પાસે ગંડકી નદી હતી એમ માનવું એ સપ્રમાણ નથી.
ફલસ્વરૂપ માનવું પડે છે કે, વૈશાલી અને વાણિજ્ય ગામની વચ્ચે માત્ર જળમાર્ગ જ હતા, થળમાર્ગ કે પૂલ નહોતે.
છે. વૈશાલીનાં ગામે દીઘુનિકાર્યમાં બુદ્ધને વિહાર આ રીતે બતાવે છે વૈશાલી, ભંડગ્રામ, હસ્તિગ્રામ, આઝગ્રામ, જબુગ્રામ, લેગનગર અને પાવા. “સુત્તનિપાતમાં વર્ણન છે કે અજિત વર ૧૬ જટાધારીઓ અલ્લકથી નીકળી કૌશાંબી, સાકેત (અધ્યા), શ્રાવસ્તી, વેતાંબી, કપિલવસ્તુ, કુશીનારા, મંદિર,
