________________
૧
હથિયું ગણરાજ્યનું કેન્દ્ર નગર હતું. લિચ્છવી જાતિને ચટક રાજા ત્યાંને મહારાજા હતા. તે સમયે લિચ્છવીઓની પ્રતિષ્ઠા ખૂબ જામેલી હતી. મહારાજા ચેટક પોતાની કન્યા જેવા તેવા વંશમાં આપતો જ નહોતે, અને એ જ કારણે તેણે મગધરાજ શ્રેણિકને પોતાની કન્યા આપવાની સાફ ના સંભળાવી હતી. એ સમયે વિદેહ દેશ સભ્યતા અને સંસ્કૃતિની ચરમ સીમાએ પહોંચ્યો હતે. ત્યારે વિદેહની કન્યા કે લિચ્છવીની કન્યા લેવી એ એક અભિમાનની વસ્તુ લેખાતી હતી. સાથે સાથે વિદેહ કન્યા કે લિચ્છવી કન્યાના પુત્ર થવું એ પણ સન્માનભર્યું ગણાતું હતું. ઈતિહાસમાં વિદેહ, વિદેહી, વિદેહદત્તા, વૈદેહીપુત્ર, વદેહદત્ત, લિચ્છવી દોહિત્ર૧૪ અને કુમારદેવીપુત્ર (1) વગેરે વગેરે વિશેષ કે ના મળે છે, તે આ જાતની પ્રશંસાના કારણે જ છે.
તે સમયે જેમ વૈશાલી વગેરે ગણ રાજ્યો હતાં. તેમ મગધ, અંગ, માળવા, સિંધુ, સૌવીર વગેરે એકહથ્થુ સત્તાવાળા એકસત્તાક અનેક રાજ્યો પણ હતાં. એકસત્તાક રાની વ્યવસ્થા એક જ રાજાની ઈચ્છા પ્રમાણે ચાલતી હતી.
મહારાજા ચેટકના શાસનકાળમાં વૈશાલી એ ઉન્નત દશાવાળું નગર હતું.
- વૈશાલી અને ગંડકી નદી: ભ૦ મહાવીર વૈશાલીથી વિહાર કરી નાવ વડે ગંડકી નદી પાર કરી વાણિજ્ય ગામ પધાર્યા હતા. આથી વૈશાલી અને વાણિજ્ય ગ્રામની વચ્ચે આડી પાણીથી ભરેલી ગંડકી નદી હતી, એ ઐતિહાસિક વાત છે.
