________________
ક્ષત્રિયકુંડ છે. ઇ. સ. ૧૮૯૮માં બંગાલ એશિયાટિક સોસાયટીની વાર્ષિક સભામાં પ્રમુખસ્થાનેથી તેમણે જે ભાષણ આપ્યું હતું, તે ભાષણને સાર આ પ્રમાણે હતેા.
મહાવીર એ જૈન ધર્મના પ્રવર્તક છે. “તેમનું મૂળ નામ વર્ધમાન હતું.” બોહો તેને “નાયપુસ્ત” જ્ઞાત ક્ષત્રિના રાજકુમાર તરીકે ઓળખાવે છે. તે રાજકુળમાં જન્મ્યા હતા, તેમના પિતા સિદ્ધાર્થ જ્ઞાતજાતિના ઠાકર હતા, વૈશાલીના કિલ્લા પરામાં તે રહેતા હતા, એથી મહાવીરને “વૈશાલિક કહેવામાં આવે છે. વિશાલી તે વેસાડ, પટણાની ઉત્તરે ૨૭ માઈલ દૂર છે. તે સમયે એ શહેરના ૧ વૈશાલી, ૨ કુંડગ્રામ અને ૩ વાણિયગ્રામ એમ ત્રણ ભાગ હતા, જેમાં અનુક્રમે બ્રાહાણું, ક્ષત્રિય અને વાણિયા રહેતા હતા. આજે તેની નિશાની તરીકે ૧ વેસાડ, ૨ વાસુકુંડ અને ૩ બનિયા ગામે વિદ્યમાન છે. સિદ્ધાર્થનું લગ્ન વૈશાલીના ગણરાજના પ્રમુખ રાજા ચિટની બહેન (પુત્ર) ત્રિશલા સાથે થયું હતું. મહાવીર ઈ. સ. પૂર્વે ૫૯માં તેના પેટે જન્મ્યા, આથી તે ઊંચા કુળમાં જન્મ્યા એ સ્વતઃ સિદ્ધ છે. બુદ્ધ અને મહાવીર બંને આ જ કારણે શરૂઆતમાં પિતાની જ્ઞાતિના ક્ષત્રિયા તથા ઉચ્ચ કુલીનના સંસર્ગમાં આવ્યા હતા. મહાવીરને યશોદા નામની પત્ની, અણેજા નામની પુત્રી અને જમાલી નામને જમાઈ હતે. મહાવીરે માતાપિતાના મરણ પછી ત્રીશ વર્ષની ઉંમરે દીક્ષા લીધી. કેલોગમાં જ્ઞાત ક્ષત્રિયનું “દૂતિપલાશચત્ય” નામે ધર્મસ્થાન હતું, જેમાં પૂજ્ય પાશ્વનાથના સંપ્રદાયના મુનિએ આવી ઉતરતા હતા. મહાવીર પ્રથમ તે સંપ્રદાયમાં પ્રવેશ કર્યો, એકાદ વર્ષ પછી નગ્નતા
