________________
શ્વેતાંબર કે દિગંબર ?'
૮૫
ભાષ્યના કર્તા વિષે મીમાંસા ઉપર્યુક્ત વિચારો પરથી શ્વેતાંબરો અને દિગંબરોના તત્ત્વાર્થ સમ્બન્ધિ ક્યાં ક્યાં સૂત્રોમાં તફાવત છે. એ વાત ધ્યાનમાં આવી ગઈ હવે, એ જ તત્ત્વાર્થ સૂત્ર પર એક નાનું શું ભાષ્ય છે જેને શ્વેતાંબર લોકો માને છે અને દિંગબર લોકો નથી માનતા. તે ભાષ્યને શ્વેતાંબર લોકો માત્ર માને જ છે એમ નહીં, બલ્ક તે ભાષ્યને શ્રીમાન્ ઉમાસ્વાતિ વાચકજી એ જ બતાવ્યું છે એમ માને છે. - હવે, વિચારવાનું એ છે કે એ ભાષ્ય શ્રીમાનું ઉમાસ્વાતિ વાચકજીનું બનાવેલું છે કે નથી? એ ભાષ્ય સ્વયં શ્રી ઉમાસ્વાતવાચકજી એ જ બનાવ્યું છે. એ બાબતમાં જો કે એની વૃત્તિ બનાવનાર શ્રી હરિભદ્રસુરિજી અને શ્રી સિદ્ધસેનાચાર્યજી તો સ્પષ્ટ શબ્દોમાં જ તે ભાષ્યને સ્વપજ્ઞ દર્શાવે છે.
ભાષ્યની સ્વોપજ્ઞતા વિષે વિચારણા (૧) ભાષ્યકાર મહારાજ પોતે જ આ સૂત્રનું સ્વતપણું દર્શાવે છે, જુઓ, સંબંધકારિકા-૩૧માં શ્લોકમાં
'नर्ते च मोक्षमार्गाद् हितोपदेशोऽस्ति जगति कृत्स्नेऽस्मिन् । तस्मात् परमिदमेवेति मोक्षमार्ग प्रवक्ष्यामि ॥३१॥'
બુદ્ધિમાનું માણસો વિચારી શકે છે કે જો સૂત્રકાર અને ભાષ્યકાર એક જ ન હોત તો “પ્રવક્ષ્યામિ' એવું “મટુ' શબ્દની સાથે લાગનારૂં ક્રિયાપદ ન કહેત.
(૨) આખા (સમગ્ર) ભાષ્યને જોનાર મનુષ્ય સારી રીતે જોઈ શકે છે કે ભાષ્યમાં એક પણ જગ્યાએ સૂત્રકાર માટે બહુમાનનો એક શબ્દ પણ નથી વાપર્યો. જો સૂત્રકાર મહારાજથી ભાષકાર જૂધ હોત તો ક્યારેય પણ સૂત્રકારના બહુમાનની પંક્તિઓ કે વિશેષણ કહ્યા વગર ન રહ્યા હોત.
(૩) ભાષ્યકારે કોઈપણ સ્થળે અવતરણના અધિકાર વગેરે સૂત્રકારથી ભિન્નપણું જણાવ્યું નથી. કે વૈકલ્પિકતા પણ દર્શાવી નથી.
(૪) ભાષ્યકારે કોઈ પણ સ્થળે સુત્રના દુરુક્તપણા કે સૂક્તપણાનો વિચાર પર્યો નથી.
(૫) ભાષ્યકાર મહારાજે કોઈપણ સ્થળે “સૂત્રકારે એમ કહ્યું છે “સૂત્રકાર એમ Hકહે છે એવું કથન કર્યું નથી, અને વ્યાખ્યાનો વિકલ્પ પણ જણાવ્યો નથી. - (૬) ભાષ્યકારે જ્યાં પણ સૂત્રનું અવતરણ આપ્યું છે ત્યાં સૂત્રની સાક્ષી આપીને પણ ' આદિ સૂત્રકાર અને ભાષ્યકારનું અભેદપણું દેખાડનાર,
