________________
૭૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૨૪ આકાશનો ગુણ. શબ્દ ગુણનો વિકાર નથી. કેમકે જે ગુણ હોય તે ગુણીમાં સંપૂર્ણ રૂપથી પ્રાપ્ત થવો જોઈએ. આકાશ સર્વગત છે તેથી આકાશના ગુણ શબ્દમાં સર્વગતપણું પ્રાપ્ત થવું જોઈએ. શબ્દમાં સર્વગતપણું હોય તો શબ્દની નિયત સ્થાનમાં અભિવ્યક્તિ થાય છે તે ન થવી જોઇએ. (૪) વાસનાનો અભાવ- જેમ વીજળી એક ક્ષણમાં ઉત્પન્ન થતાં જ નાશ પામી જાય છે તેમ શબ્દ એક ક્ષણમાં ઉત્પન્ન થતાં તિરોભવ થઈ જાય છે, અર્થાત્ શબ્દની પૂર્વ ક્ષણ, ઉત્પન્ન ક્ષણ અને પશ્ચિમ ક્ષણ ન હોવાથી એક જ ક્ષણ હોવાથી શબ્દ, વાસના(=સંસ્કાર)નો વિષય બનતો નથી. આવું જો માનવામાં આવે તો યુક્ત નથી. કેમકે વાસનાના અભાવવાળા શબ્દનું ઇન્દ્રિય દ્વારા ગ્રહણ થઈ શકે નહિ. શબ્દને અવયવી આદિ માનવામાં આવે તો જ ઇન્દ્રિય દ્વારા ગ્રહણ થઈ શકે. માટે શબ્દ એ પૌદ્ગલિક છે એમ સિદ્ધ થાય છે.
આ પ્રમાણે અહીં ઘણું કહેવા યોગ્ય છે પણ તે ગ્રંથ વિસ્તારના ભયથી કહેવામાં આવતું નથી. કારણ કે આ ગ્રંથનો પ્રારંભ માત્ર અક્ષરનો અર્થ જણાવવા માટે કરવામાં આવ્યો છે.
વન્યસ્ત્રિવિદ: રૂલ્યકિ, બંધન તે બંધ, અર્થાત્ પરસ્પર સંબંધ (સંયોગ) થવો તે બંધ. બંધ ત્રણ પ્રકારનો છે. ભાગ્યકાર બંધના પ્રકારોને જ કહે છે- પ્રયોગબંધ, વિગ્નસાબંધ અને મિશ્રબંધ એમ ત્રણ પ્રકારનો બંધ છે.
પ્રયોગબંધ- જીવના પ્રયત્નથી થયેલ. જીવની સાથે ઔદારિક વગેરે શરીરનો સંબંધ અને લાખ-કાષ્ઠનો સંબંધ વગેરે પ્રયોગબંધ છે.
વિસસાબંધ– વિગ્નસા એટલે સ્વભાવ. સ્વભાવથી(=જીવના પ્રયત્ન વિના સ્વાભાવિક રીતે) થતો બંધ વિગ્નસાબંધ છે. વિગ્નસાબંધ આદિમાન અને અનાદિમાન એમ બે પ્રકારે છે. વીજળી અને ઉલ્કા(=રેખાના આકાર જેવો આકાશમાંથી પડતો તેજનો સમૂહ) આદિનો સંબંધ આદિમાન વિગ્નસાબંધ છે. ધર્માસ્તિકાય, અધર્માસ્તિકાય અને આકાશનો સંબંધ અનાદિમાન વિગ્નસાબંધ છે.
