________________
સૂત્ર-૨૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
૭૧
મિશ્રબંધ– પ્રયોગ અને વિગ્નસાથી થતો સ્તંભ-કુંભાદિનો સંબંધ મિશ્રબંધ છે. બંધ થવાની સામાન્ય વિધિને ભાષ્યકાર કહે છે- સ્નિગ્ધ અને રૂક્ષ સ્પર્શથી પુદ્ગલોનો બંધ થાય છે. આ વિષયને આગળ (પ્રસ્તુત અધ્યાયના ૩૨મા સૂત્રમાં) બતાવીશું.
સૂક્ષ્મતા– સૌમાં દ્વિવિધય્ ફત્યાવિ, સૂક્ષ્મનો ભાવ તે સૌક્ષ્ય, અર્થાત્ સૂક્ષ્મતા. તે બે પ્રકારની છે. આને જ ભાષ્યકાર કહે છે- અંત્ય અને આપેક્ષિક એમ બે પ્રકારની સૂક્ષ્મતા છે. આ બંને પ્રસિદ્ધ છે.
અંત્ય– અંતે થનારી સૂક્ષ્મતા અંત્ય છે. અંત્ય સૂક્ષ્મતા પરમાણુઓમાં જ છે. કારણ કે બીજી વસ્તુઓમાં અંત્ય સૂક્ષ્મતાનો અસંભવ છે. આકાશ વગેરેમાં પ્રદેશો અમૂર્ત હોવાથી તેમાં અંત્ય સૂક્ષ્મતાનો અસંભવ છે.
આપેક્ષિક— બુદ્ધિ જેમાં હેતુ છે તે અપેક્ષા. અપેક્ષા જેનું પ્રયોજન છે તે આપેક્ષિક. આપેક્ષિક સૂક્ષ્મતા ચણુક આદિમાં છે. ઊઁચણુક સ્કંધમાં ઋણુક સ્કંધની અપેક્ષાએ અને ઋણુક સ્કંધમાં ચતુરણુક સ્કંધની અપેક્ષાએ સૂક્ષ્મતા છે. આમ સંઘાતના(=સ્કંધના) પરિણામની અપેક્ષાએ સૂક્ષ્મતા થાય છે. આપેક્ષિક સૂક્ષ્મતા ઘણા ભેદોવાળી છે. કારણ કે સંઘાત પરિણામના અનેક ભેદો છે.
“તઘથા” હત્યાવિ, તદ્યથા એવો પ્રયોગ ઉદાહરણ મૂકવા=બતાવવા માટે છે. આમળાની અપેક્ષાએ બોર સૂક્ષ્મ છે.
સ્થૂલતા– એ પ્રમાણે સ્થૂલભાવ રૂપ સ્થૂલતા પણ બે પ્રકારની છે. ભાષ્યકાર પ્રકારોને જ કહે છે- અંત્ય અને આપેક્ષિક એમ બે પ્રકારની સ્થૂલતા છે. સ્થૂલતા પણ સંઘાતના(=સ્કંધના) પરિણામની અપેક્ષાએ જ થાય છે, અર્થાત્ પરમાણુઓના પ્રચયરૂપ પરિણામની અપેક્ષાએ થાય છે.
અંત્ય– અંત્ય સ્થૂલતા તેવા પ્રકારના પરિણામ ભેદથી સર્વલોકવ્યાપી (અચિત્ત)મહાસ્કંધમાં છે. અહીં માત્ર અવયવોના વિકાસરૂપ સ્થૂલતા
૧. આની અપેક્ષાએ આ સૂક્ષ્મ છે, આની અપેક્ષાએ આ સૂક્ષ્મ છે એવી બુદ્ધિ થતી હોવાથી અપેક્ષામાં બુદ્ધિ હેતુ છે.
