________________
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫
સૂત્ર-૨૪
સૂક્ષ્મતા અંત્ય અને આપેક્ષિક એમ બે પ્રકારે છે. અંત્ય સૂક્ષ્મતા પરમાણુઓમાં જ હોય. આપેક્ષિક સૂક્ષ્મતા ચણુક આદિમાં હોય. સૂક્ષ્મતા સંઘાત અને પરિણામની અપેક્ષાએ થાય. તે આ પ્રમાણેઆમળાથી બોર નાનો છે(=સૂક્ષ્મ છે).
હૃદ
સ્થૂળતા પણ અંત્ય અને આપેક્ષિક એમ બે પ્રકારે છે. સ્થૂળતા સંઘાત અને પરિણામની અપેક્ષાએ જ થાય. તેમાં અંત્ય સ્થૂળતા સર્વ લોકવ્યાપી મહાસ્કંધમાં હોય. આપેક્ષિક સ્થૂલતા બોરાદિની અપેક્ષાએ આમળા આદિમાં હોય.
સંસ્થાન દીર્ઘ, હ્રસ્વ વગેરે અનિત્યંત્વ સુધી અનેક પ્રકારનું છે. ભેદ– ઔત્કારિક, ચૌર્ણિક, ખંડ, પ્રતર અને અનુતટ એમ પાંચ પ્રકારનો છે.
અંધકાર, છાયા, આતપ અને ઉદ્યોત પરિણામથી થનારા છે. આ સ્પર્શ વગેરે બધા પુદ્ગલોમાં જ હોય, આથી પુદ્ગલો તેનાવાળા (સ્પર્શોદિવાળા) છે.
પ્રશ્ન— સ્પર્શ આદિનું અને શબ્દાદિનું સૂત્ર અલગ શા માટે બનાવ્યું ?
ઉત્તર– સ્પર્શ વગેરે પરમાણુ અને સ્કંધ બંનેમાં પરિણામથી જ થાય છે. શબ્દ વગેરે તો એકલા સ્કંધોમાં જ થાય છે અને અનેક નિમિત્તવાળા અનેક અણુઓ વગેરેથી ઉત્પન્ન થનારા છે. એ જણાવવા માટે સ્પર્શ વગેરેનું અને શબ્દ વગેરેનું સૂત્ર જુદું કર્યું છે. (૫-૨૪)
टीका- न केवलं स्पर्शादिमन्तः पुद्गलाः, शब्दादिमन्तश्च, शब्दादयः कृतद्वन्द्वा मतुपा निर्दिश्यन्त इति सूत्रसमुदायार्थः । अवयवार्थं त्वाह‘तत्रे’त्यादिना तत्र-तेषु पुद्गलपरिणामेषु शब्दादिषु शब्दस्तावत् श्रोत्रेन्द्रिग्राह्यः ષધિ: પદ્માર:, પ્રારાનેવાહ-‘તત' જ્ઞત્યાવિના, તતો-મુજકુંપળવાઘાतोद्यसमुत्थः विततो-वीणात्रिसिरकादितन्त्रीप्रभवः घनः-कांस्यभाजनकाष्ठशलाकादिजन्यः शुषिरो - वेणुविवरादिसमुत्थः घर्ष:- चक्रक्रकचकाष्ठादि
