________________
૬૪
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-૫ સૂત્ર-૨૩ તો ભાષ્યકાર “સ્પર્શ ઇત્યાદિથી કહે છે– સ્પર્શ-રસ,-ગંધ, વર્ણ એવા લક્ષણવાળા પુદ્ગલો હોય છે, અર્થાત્ આ ચાર જેમાં હોય તે પુગલ છે. સ્પર્ધાદિના ઉલ્લેખમાં પોતાનો વિષય બળવાન હોવાથી આદિમાં સ્પર્શનો ઉલ્લેખ કર્યો છે. જે પુગલમાં સ્પર્શ હોય તેમાં રસ વગેરે હોય માટે સ્પર્શનો વિષય બળવાન છે. સ્પર્શ વગેરે કર્મરૂપ સાધનવાળા છે. તે આ પ્રમાણે- જે સ્પર્શાય તે સ્પશે. સ્પર્શ, રસ, ગંધ, વર્ણ એવા લક્ષણવાળા પુગલો હોય છે. પુદ્ગલો સદાય સ્પર્શદિવાળા હોય છે, એ પ્રમાણે નિત્યયોગમાં મ0" પ્રત્યય છે. આ પ્રમાણે હોવાથી પુદ્ગલો જીવ શબ્દથી વાચ્ય નથી, અર્થાત્ પુગલોને જીવ ન કહેવાય. કારણ કે પુદ્ગલો રૂપી છે. એ પ્રમાણે મન પણ રૂપી છે. કારણ કે મન સ્પર્શદિવાળું હોવાથી પુદ્ગલમય છે. (અહીં દ્રવ્યમનને જ પુદ્ગલમય સમજવું. વિચાર કરવામાં સહાયક મનરૂપે પરિણમેલા મનોવર્ગણાના પુદ્ગલો દ્રવ્યમન છે.) એ પ્રમાણે પાણી વગેરે પણ સ્પશદિવાળા છે. કેમકે પૃથ્વીના પરમાણુઓની જેમ અસર્વગત(=સંપૂર્ણ લોકાકાશમાં ન રહેનાર) દ્રવ્ય છે.
તત્ર પsણવિધ ઇત્યાદિથી સૂત્રની સમાપ્તિ સુધીનું ભાષ્ય બોલતા જ(=વાંચતા જ) સમજાઈ જાય તેવું છે. તે ભાષ્યનો અર્થ આ પ્રમાણે છે. તેમાં સ્પર્શ કઠિન-કોમળ, ગુરુ-લઘુ, શીત-ઉષ્ણ, સ્નિગ્ધ-રૂક્ષ એમ આઠ પ્રકારનો છે. તીખો, કડવો, તૂરો, ખાટો, મધુર એમ પાંચ પ્રકારનો રસ છે. સુગંધ, દુર્ગધ એમ બે પ્રકારનો ગંધ છે. કૃષ્ણ, નીલ, લાલ, પીત, શુક્લ એમ પાંચ પ્રકારનો વર્ણ છે. (પ-૨૩).
भाष्यावतरणिका- किश्चान्यत्ભાષ્યાવતરણિતાર્થ– વળી બીજું– टीकावतरणिका- किञ्चान्यदिति सम्बन्धग्रन्थः ।
ટીકાવતરણિકાર્થ શિશ્ચાતુ- વળી બીજું- એ ભાષ્ય ગ્રંથ હવે પછીના સૂત્રની સાથે સંબંધ જોડવા માટે છે.
