________________
સૂત્ર-૨૦
શ્રી તત્ત્વાર્થાધિગમસૂત્ર અધ્યાય-પ
૪૭
પ્રશ્ન— ઉપક્રમ સહિત અને (એથી જ) વિષાદિના સંબંધવાળા એવા જ અપવર્તનીય આયુષ્યવાળા જીવોમાં જીવિત-મરણનો ઉપકાર ઘટી શકે છે પણ અનપવર્તનીય' આયુષ્યવાળા અને વિષાદના સંબંધથી રહિત જીવોમાં આ કેવી રીતે ઘટે ?
ઉત્તર– તે જીવોમાં પણ જીવિત-મરણમાં નિમિત્ત બનવું એ પુદ્ગલોનો ઉપકાર છે. પુદ્ગલ સંબંધી જીવિત-મરણરૂપ કાર્ય આત્મામાં થાય છે, અર્થાત્ જીવિત-મરણરૂપ કાર્યનું ઉપાદાન કારણ આત્મા છે, પુદ્ગલો નિમિત્ત કારણ છે.
આને સમ્યગ્ જોવા વડે(=સારી રીતે જોયો હોવાથી) નિર્ણય કરતા ભાષ્યકાર કહે છે
પ્રશ્ન— હમણાં જ કહેલો પુદ્ગલોનો ઉપકાર કેવી રીતે છે ? ઉત્તર- ર્મનઃ કૃત્યાતિ જ્ઞાનાવરણીયાદિ કર્મની (?આયુષ્યકર્મની) સ્થિતિ અને ક્ષયથી પુદ્ગલોનો ઉપકાર છે. કર્મની (આયુષ્યકર્મની) સ્થિતિથી જીવિતોપગ્રહ છે. કેમકે કર્મસ્થિતિ દ્વારા જીવન છે. કર્મક્ષયથી મરણોપગ્રહ છે. કારણ કે કર્મવિપાકના ક્ષયથી મરણ થાય છે.
માત્ર ક્રિયા સ્વરૂપ કર્મમાં આ કેવી રીતે ઘટે ? એવી શંકાને દૂર કરવા માટે કહે છે- મં હિ પૌાતમ્ અહીં કર્મ અનંતપ્રદેશ સ્વરૂપ સ્કંધના વિકારરૂપ છે, માત્ર ક્રિયા સ્વરૂપ જ નથી. આથી શંકા અસંગત છે.
મહારથ ત્રિવિધ: ત્યાદ્રિ ત્રણ પ્રકારનો આહાર સર્વ જીવો ઉપર ઉપકાર કરે છે. આહાર એટલે અભ્યવહરણ. આહારના ઓજાહાર, લોમાહાર અને પ્રક્ષેપાહાર એમ ત્રણ પ્રકાર છે.
ઓજાહાર– સર્વ જીવો જન્મ સમયે અપર્યાપ્તાવસ્થામાં ઘીના મધ્ય ભાગમાં નાખેલા પુડલાની જેમ સર્વ આત્મપ્રદેશોથી પુદ્ગલોને ગ્રહણ કરે છે તે ઓજાહાર.
૧. સૌપપતિ ઘરમળેહોત્તમપુ પાસ. ધ્યેયવર્ષાયુોડનપવાંયુષઃ (૨-૫૨)
૨. કર્મ શબ્દના અનેક અર્થો છે. તેમાં કર્મ એટલે ક્રિયા એવો અર્થ પણ છે. આથી અહીં શંકાકારે માત્ર ક્રિયારૂપ કહેલ છે.
